. Таңатарова Айнагүл Хайроллақызы
Ж.Кереев атындағы орта мектептің биология пәнінің мұғалімі

Сабақтың тақырыбы: Түр,түрдің пайда болуы. Түр-эвалюцияның негізгі кезеңі, түр критерийлері
Сабақтың мақсаты: 1.Түр ,түр критерийлері туралы теориялық білім беру.
2.Түр ,түрдің қасиеттері мен ерекшеліктері туралы білуге ұмтылдыру.
3. Түр,түрдің пайда болуы тақырыбын дамыта оқыту. Сабақтың көрнекілігі: Жалпы биология кестелері,кеппешөптер,жануарларлар коллекциясы ,
бейімделушілік түрлері және түр түзілу кестелері Сабақтың әдістері: ойын, тірек сызба, тәжірибе, көрнекілік.
Сабақтың түрі: дамыта оқыту. Сабақтың барысы: І. Кіріктірілген бөлім. Бағдарлау- мотивациялық кезең 1. Қызығушылығын оятуға арналған сұрақтар. 1тапсырма 5 ұпай
1.Суреттегі өсімдіктер мен жануар түрлерінің тіршілігі туралы не білесіңдер?

2.Бір түр даралары бірінен-бірі несімен ерекшеленеді?
3.Әр алуан түрлердің (мүмкін жақын туыстылардың) дадақтары бірінен-бірі несімен ерекшеленеді?

4.Түр деген не?
5.Сендер бұл түр ұғымын ең алғаш қашан кездестірдіңдер?
2тапсырма 4ұпай Мәтінмен жұмыс
Екі сыныпта мәтінді оқып,төмендегі сұрақтарға жауап береді:
1. «Түр» ұғымын ғылымға кім еңгізді?__________________________
2. Түр – эвалюция әрекетінің сапалы кезеңі дегенді қалай түсінесің?________________________________________________
3. Түр деген не?_____________________________________________
4. «Биотип», «дем» деген не?__________________________________
II. . Сараланған бөлім. Операциялық – орындаушылық кезең
1тапсырма 2ұпай
1.Қанә, ойланайық!(пікір алмасу)
9кл.Берілген сұрақтарға жауап береді. 11кл.Деректер бойынша өз пікірлерін
ауызша айтады.
1.Түрге бүгінге дейін бір мағыналы анықтама Ч.Дарвин «Түрлердің тегі»
берілуі неліктен? «Біздің заманымыздан мыңдаған жылдар
2.Бір өлшем бойынша түрді анықтап,пікір бұрын дүниенің көптеген елдерінде
айтуға бола ма? Кептерлер қолға үйретілген.Кептерлердің
өте ертеден келе жатқандығы жөнінде
мәлімет бар.Ешпеттің 5династиясынан,
яғни шамамен біздің жыл санауымызға
дейінгі 3000жылдардан белгілі.
Плинейдің айтуына қарағанда ертедегі
римдіктерде кептердің бағасы өте
қымбат болған.Индияда 1600жылдар
шамасында Ақбархан кептерді өте бағалы
санаған және 20000 шамасындай құс
қайда барса да оның маңында болған.
Ол өзі қажет санаған қауырсынды 3жылдың
ішінде шығара алады,ал кептердің басын
немесе тұмсығын өзгерту үшін 6жыл керек»
2.тапсырма 6ұпай: Кестемен жұмыс
Оқулықтан тақырыпты оқып отырып, түр критерилерін салыстырып кестені салыстырып кестені толтыру.
Түр кестелері.
Морфология
лық Физиология
лық Генетика
лық Биохимиялық Экология
лық Геогрефия
лық
Анықтамасы

Мысалдары


3.тапсырма 3ұпай: Сызба нұсқамен жұмыс
Төмендегі ғалымдар пікірі бойынша «түр» ұғымына салыстырмалы сипаттама

К.Линней Ж.Б.Ламарк Ч.Дарвин
____________________ ____________________ ____________________
____________________ ____________________ ____________________
____________________ ____________________ ____________________
4.тапсырма 5ұпай :Тәжірибе алаңы.
Зертханалық жұмыс: Өсімдіктердің әр түрінің морфологиялық ерекшеліктерін анықтау.
Жұмыс барысы:
1.Бір туыстың өсімдіктерін анықтап қарап қарау
2.Кестеде көрсетілген белгілер бойынша зерттеліп отырған өсәмдәктерге қысқаша сипаттама беру:
Белгілері
1- 2-
Гүлдері

Жемістері

Жапырақтары

Сабағы

Тамыры

Гүлдену мерзімі

Тіршілік ету ұзақтығы
Тіршілік ортасы


9кл 11сынып
Қосжарнақтылар класы Даражарнақтылар класы

Ой тұжырым
Түр деп құрылысы ұқсас, шығу тегі бір , өзара еркін шағылысып, өсімтал ұрпақ бере алатын даралар жиынтығын айтады. Табиғатта өсімдіктер мен жануарлардың сан алуан түрлері тіршілік етеді.
Кез келген түр даралары басқа түрлерден тек өздеріне тән белгілері және қасиеттері арқылы ерекшеленеді. Бұл ерекшеліктер критерийлер деп аталады. Олардың бірі-морфологиялық критерий бір түрге жататын даралардың ішкі және сыртқы құрылысының ұқсастығын сипаттайды.
Физиологиялық критерий-бір түр дараларының барлық тіршілік әрекеттерінің ұқсастығын көрсетеді.
Биологиялық критерий-кез келген түр дараларының жасушаларында олардың өздеріне ғана тән арнайы нәруыздар синтезделетінін анықтайды. Ол нәруыздар туралы ақпарат жазылған ДНҚ-ның
құрылысы да ерекше.
Генетикалық критерий-әр түрдің өзіне ғана тән хромосомалар жиынтығын және ДНҚ-дағы нуклеотидтер құрамын сипаттайды. Мысалы, асбұршақта-14 ,дрозофила шыбынында – 8, адамда-46
хромосома бар.
Экологиялық- географиялық критерий – түрдің тіршілік еткен аумағын анықтайды.
ІІІ. Кіріктірілген бөлім Рефлекциялық-бағалау кезеңі
1тапсырма3ұпай «Сиқырлы қоржын»
Оқушылар мәтінді жақсылап оқып, сұрақтар дайындап қоржынға салады(екі сынып түгел) да алмасып, сол сұрақтарға жауап береді.
ӨЗІН-ӨЗІ БАҒАЛАУ ПАРАҒЫ
9-сынып
р/с Тапсырмалар Мұғалім берген
ұпай саны Оқушының жинаған ұпай саны Баға
І-1 Қызығушылығын ояту 5

І-2 Мәтінмен жұмыс 4
ІІ-1 Кәне, ойнайық 2
ІІ-2 Кестемен жұмыс 6
ІІ-3 Сызбанұсқа 3
ІІ-4 Тәжірибе алаңы 5
III-1 Сиқырлы қоржын 3
Барлығы 28
Бағалау критерийі:
28- 23 ұпай - «5», 23- 18 ұпай - «4», 18- 10 ұпай - «3».


ӨЗІН-ӨЗІ БАҒАЛАУ ПАРАҒЫ
11-сынып
р/с Тапсырмалар Мұғалім берген
ұпай саны Оқушының жинаған ұпай саны Баға
І-1 Қызығушылығын ояту 5
І-2 Мәтінмен жұмыс 4
ІІ-1 Пікіралмасу 2
ІІ-2 Кестемен жұмыс 6
ІІ-3 Сызбанұсқа 3
ІІ-4 Тәжірибе алаңы 5
III-1 Сиқырлы қоржын 3
Барлығы 28
Бағалау критерийі:
28- 23 ұпай - «5»,
23- 18 ұпай - «4»,
18- 10 ұпай - «3».

Үйге тапсырма:
9сынып 11сынып
§22 §1

Темір ауданы, Шұбарқұдық кенті .