. Сабақтың тақырыбы: Қанның құрамы, қан жасушалары. Эритроциттер
Сабақтың мақсаты:
Білімділігі: Организмнің ішкі сұйық ортасы қан және қан жасушалары, олардың қызметі, эритроциттер туралы білімдерін жетілдіру
Дамытушылығы: Оқушылардың ой -өрісін білімін тиянақтау.Ойлау
қабілеттерімен танымдық ерекшелігін арттыру.
Тәрбиелігі: Ұрпақ тазалығының ұлт болашағы екендігін ұғындыру, жаман
әдеттен жиренуге, салауатты өмір сүруге тәрбиелеу
Сабақтың түрі: аралас сабақ
Сабақтың әдісі: түсіндіру, биологиялық диктант, сәйкестендіру тестісі, проблемалық сұрақтар, терминдермен жұмыс
Көрнекіліктер: интерактивті тақта
Сабақтың жүру барысы:
І. Ұйымдастыру
1. Оқушылармен амандасу
2. Оқушыларды түгендеу, сабаққа дайындау
ІІ.Үй тапсырмасын тексеру
Слайд
1.Тірек сызба арқылы ТҚЖ маңызын,түрлерін қайталау
«Бәйге» Сұрақтар
1. Адам ағзасын зерттейтін ғылым?
2.Денедегі барлық сүйектердің жиынтығы
3.Омыртқа жотасының бөлімдері?
4.Адам қаңқасы қанша жасқа дейін өседі?
5.Денедегі барлық сүйектердің саны?
6.Кеуде қуысының алдыңғы жағындағы сүйек?
7.Құйымшақ омыртқаларының саны?
8.Адамдағы сүйектердің қозғалмалы байланысы?
9.Қуану мен ренжуді білдіретін бұлшық ет?
10.Адам қаңқасында неше грамм кальций бар?
11.Адамда қанша қаңқа бұлшық еттері бар
12.Мойын омыртқасының саны?
13.Сан арқылы өтетін бұлшықет?
14.Тірек қимыл жүйесін зерттейтін ғылым және дәрігер

ІІІ. Жаңа сабақ
Жатырда қанды емізген,
Ауызсыз қорек жегізген,
Туғызып, түзеп, өсіріп,
Өзіңді өзім дегізген
Тіршілік сүйтіп таралған.
(Шәкәрім Құдайбердіұлы)

Жоспар:
1. Қанныңқызметі
2. Қанныңқұрамы
3. Қанжасушалары. Эритроциттер

слайд
Ағзаныңішкіортасы
-қан
- лимфа
- ұлпасұйықтығы
Ішкіортаныңтұрақтылығы(гомеостаз)-ағза ұлпаларының тіршілігі, дұрысқызметатқаруыүшінөтемаңызды. Гомеостаздыжүйкежәнеэндокриндікжүйелерреттейді.
Қан –дәнекерұлпағажатады.
- қанайналымжүйесіндетамырларбойыменқозғалыпжүріпбірнеше
қызметатқарады.
- оттегі мен көміртегінітасымалдайды.
- қоректікзаттарды, гормондардытасымалдайды.
- заталмасубарысындатүзілгенқажетсізөнімдердіалыпкетеді.
- жасушалардыбір-біріменбайланыстырады.
- иммундықжауаптардақызмететеді.
- жасушалардыңқышқылдықжәне су деңгейінқалыптыұстайды
- қанныңұюқасиеті бар.
Ересек адамның орташа қан көлемі 5-6 л.
Қан – плазма ( қанның сарғыштау түсті сұйық бөлімі)
- қан жасушалары – эритроцит
- лейкоцит
- тромбоцит
Қан плазмасының нәруыздарының түрлерімен танысайық
Егер ерітінді қосылған ұйымайтын қанды ыдысқа құйып тұндырса, 3 қабат айқын білінеді. Соның ең үстіңгі сарғыш түсті мөлдірлеу қабаты- плазма деп аталады.
Плазма – су — 90-92%
- глюкоза – 0,12%
- май – 0,7-0,8%
- тұз – 0,9%
- сүт қышқылы
- ферменттер, гармондар
- нәруыз – 7-8% — альбуминдер (4,5% )
- глобулиндер (1,7-3,5%)
- фибриногендер (0,4%)
Фибриногендер – қанның ұюына қатысады.
- құрамынды фибриноген нәруызы болмайтын қан плазмасын – қанның сарысуы (сыворотка) дейді.
Глюкоза – жасушалар үшін негізгі қуат көзі. Плазмада глюкоза мөлшері 0,04% -дан аз болса, ми жасушалары қатты қозып, бұлшықеттер жиырылып, тырысып (судороги) қалады.
Қан жасушалары – эритроциттер (қанның қызыл түйіршікттері)
- лейкоциттер (қанның түссіз жасушалары)
- тромбоциттер (қан пластинкалары) Эритроциттер. — ядросы жоқ. Олардың орташа d – 7,2-7,5мкм — құрамында қызыл түсті беретін гемоглобин нәруызы бар
Гемоглобин құрамында темір (гем ) және нәруыздық бөліктер (глобин ) кіреді. — қанның 1мм көлемінде 4,5-5млн эритроцит бар.
- олардың ортасы қысыңқы тегершік пішінді . Бұл эритроциттердің бетін 1,5 есе үлкейтеді және газдардың мол көлемде алмасуына бейімірек келеді.
- орташа тіршілік ұзақтығы 120 күн.
- сүйектің қызыл кемігінде түзіледі.
- бауыр мен көкбауырда жойылып отырады.
- қызметі: өкпеден ұлпаларға оттегіні, ал ұлпалардан өкпеге көміртегіні тасымалдайды.
Қаназдық (анемия) ауруының пайда болу себептері:
1. Қандағы эритроциттер санының кемуінен, гемоглобин мөлшерінің азаюынан.
2. Адамнан көп қан кеткен жағдайда.
3. Интоксикацияда.
4. В12 витаминінің жетіспеуінен де болады.
IV. Жаңасабақтыбекіту
1.Сәйкестендіру тестісі
Қан Оттектітасымалдайды
Эритроциттер Қанұйымайтын ауру
Гематолог Қанныңқызылтүстіжасушалары
Гемофилия Организмніңайнасы
Гемоглобин Қанауруынемдейтіндәрігер
Глобулин Плазмадағы белок
2. Биологиялық диктант
1.Ағзаның ішкіортасына қан, ұлпасұйықтығы, лимфа жатады.
2.Қан дәнекер ұлпасыныңсұйықтүрі. 3.Эритроциттер сүйеккемігінде түзіледі.
4. Қанныңқұрамы – плазма 55-60%және 40-45%тұрады.қан жасушаларынан
5. Ағзадағықанныңмөлшері 4,5-5 л
6. Глюкоза -жасушаларүшіннегізгіқуаткөзі.
3. Тест
1.Қан қандай ұлпа?
А Дәнекер Ә. Бұлшықет Б. Жабын В.Жүйке. Г. Май
2. Қан дене пайызының неше пайызын құрайды?
А. 10% Ә.7% Б. 15% В. 20%
3.Фибриноген нәруызы қайда кездеседі?
А. Қанда Ә. Эритроцитте Б. Плазмада В. Тромбоцитте
4. Плазманыңқұрамынданешепайыз су болады?
А. 80% Ә. 95-98% Б. 70-72% В.90-92%
5.Эритроциттер қайдатүзіледі?
А. Сүйеккемігінде Ә. Көкбауырда Б. Лимфада В. Бауырда
6. Қанағзадақандайқызметатқарады?
А. Тынысалу Ә. Қорғаныштық
Б. Денетемпературасытұрақтылығынсақтау В. Қоректену
7. Қанныңқұрамынакірмейтінжасушалар
А. лейкоциттер; Ә. нейрондар;
Б.эритроциттер; В. тромбоциттер.
8. Эритроциттіңқызметі:
А Антиденелердіжасауғақатысады Ә. Оттегінітасымалдайды
Б. Қанныңұюынақатысады В. Қантүзу
9. Қанжасушаларынбөліпалғандақалатындар:
А Плазма Ә. ФизиологиялықерітіндіБ. Сарысу В. Гемоглобин10. Қанауруынзерттейтінғылым?А.Кардиология. Ә.Микология. Б. Гематология. В. Остеология
Президентіміз Н.Ә.Назарбаевтың жолдауында: «Осы жылдар бойына біз Қазақстандықтардың денсаулығын жақсарту үшін қажет нәрсенің бәрін жасадық. Бүгінде бүкіл ел көлемінде тұңғыш рет медицинаның ең бір күрделі бағыттары бойынша операциялар жасалуда» - делінген. Қан орталықтары Қазақстанның барлық аумақтарында ашылып жатыр. 20 жылдық тарихы бар Тәуелсіз Қазақстанның денсаулығы мықты, білгір де білімді ұрпақтары болыңыздар деп, сабағымды аяқтаймын
Қосымшатапсырмалар.
Жұмбақтар:
Тарам- тарам бірғалам. Жанды мотор сынбайды.
Айқыш, ұйқышшырғалаң, Күні- түнітынбайды,
Толғанағыстоқтаса, Кейдеоныңжүрісін,
Жоғалады бар адам. Дәрігердетыңдайды(Қантамыры) (Жүрек)
Есеп: Өз қанының мөлшерін анықта.
Салмағы 57-62-74кг адамдардың ағзасында неше литр қан болатынын анықтау.( Қанның мөлшеріне дене салмағының 7 % сай келеді және қанның меншікті салмағы 1,06 г/см куб тең деп есептеу қажет)
Мысалы: 62————100% Х————7%
Х = 62х7/100 = 4, 34 х 1,06 =4,600л
.«Білгенге маржан»
Қан кеткенде киізді жағып, қыздырып жараға басса, қан лезде
тоқтап, жараның аузына микроб түспейді, себебі, киіздің құрамында
күкірт бар.
V.Бағалау
VІ.Үйге тапсырма.§29 Қанның құрамы мен қасиеттері
VII . Рефлекция .