. ГЕОГРАФИЯ ПӘНІН САРАМАНДЫҚ ЖҮЙЕДЕ ОҚЫТУДЫҢ ӨЗЕКТІЛІГІ ЖӘНЕ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ

Юлдашбекова Рахима Гайзуллаевна
география пәнінің мұғалімі
Сайрам ауданы, №92 Ақ-су мектебі

Жас ұрпаққа саналы тәрбие, сапалы білім беру – бүгінгі күннің өзекті мәселесі екенін қоғамның қазіргі даму кезеңінде болып жатқан әлеуметтік-саяси және жаңа технологиялық өзгерістер, тәрбие мен білім беру жүйелерінің ісін жаңа сатыға көтеру үшін білім саласында жаңа, тиімді әдіс-тәсілдеді қолданудың қажеттілігі дәлелдеп отыр.
Жалпы білім беру жүйесіндегі және мектеп мұғалімінің алдында тұған көлемді әрі жауапкершілігі мол міндеттердің бірі – оқушыға тиянақты білім беру болып табылады.
Тиянақты білім дегеніміз – жаттанды емес, белгілі жүйесі бар (қарапайымнан күрделіліге қарай дамытылған), тұрмыспен, күнделікті өмірмен тығыз байланысты, оқушының ой-өрісінің дамуына көмектесетін ұғымдар жиынтығы.
Осы оқушының ой-өрісінің дамуына және тиянақты білім алу үшін мұғалім әбір география сабағын оқушымен біте қайнасып жатқан сарамандық жүйеде жүргізіп отырса, мұндай оқыту жоғары деңгейде өз дәрежесін көрсетер еді.
География сабағын әңгіме, баяндау, тек түсіндіру арқылы оқыту айтарлықтай нәтиже бермейді. Оқушылардың оқу материалын оқып-үйрену кезінде таным белсенділігі жоғары болатын сабақтар білім мен біліктілікті сапалы түрде меңгеруді қамтамасыз ете алады. Тиянақты білім беру, оқу үрдісін жандандыру түрлі әдіс-тәсілді таңдай білуге, қолда бар көрнекілікке, құрал-жабдыққа, т.б.көптеген себептерге байланысты.
Жаңа сабақты түсіндіру мұғалімнің қойған сұрақтарына тікелей байланысты. Түсіндіру, терең ойлауды қалыптастыру жолында дәптерге жазу, тақтаны пайдалану, оқулық бетіндегі анықтамаларды, картаны жүйелі оқу, қосымшаны пайдалану, танымдар мен түсініктерді қалыптастыруда үлкен роль атқарады.
Ал енді география сабағын сарамандық жүйеде қалай ұйымдастыруға болады, осыған тоқталып өтсек.
География сабағын сарамандық жүйеде әр сыныпта әр түрлі деңгейде жүргізу қажет. Мен сарамандық жүйеде оқытуды айтпас бұрын «Мектеп нені оқытады?» деген сұраққа жауап беруді жөн көрдім.
Ия мектеп оқушыға жыл бойы нені үйретеді, нені оқытады деген сұраққа педагог мамандар «Табиғатты» деп жауап береді. Адам өмірге келгеннен өмірден озғанынша табиғатпен біте қайнасып, табиғатты зерттеп, табиғатты өлшеп, табиғатты жырлаумен күн кешеді. Демек табиғат адам өміріндегі бітпейтін өлшеусіз лаборатория болып табылмақ.
Осы алып лаборатория - «табиғатты» география пәнінен ажыратып тастау мүмкін бе? Жоқ. Адам ұғымындағы бұл екі сөз атауы жағынан айырмашылық жасағанымен бірлескен біртұтас дүние. Бұл жерде айтпағым, бүкіл оқу жүйесі географияны оқытады дей келе, геогафия пәнін елеусіз тұрғыда қарастыруға мүлдем болмайды демекпін. География пәнін оқыту барысында әрбір сабақты сарамандық жүйеде өтіп келемін.
Ал енді география сабағын сарамандық жүйеде оқыту дарынды оқушының қаншалықты тиянақты білім алуына жағадй туғызатындығына тоқталайық.
Атластан әр оқушы жеке-жеке оқиды. Мұндай жүйеде өтілген сабақтар оқушының ойлау, зерттеу, іздену қабілеттерін арттырады және сыныптағы барлық оқушыны бағалауға мүмкіндік туғызады.
Шетелдің экономикалық географиясын сарамандық жүйеде оқытудың тиімділігін дәлелдей түсу үшін тағы бір мысал келтіргенді жөн көріп отырмын.
Түркия Республикасы. Енді жеке мемлекетті, мемлекеттерді топтап оқуға қарағанда күрделірек болмақ. Себебі оқушының алдындағы оқулық атласы ұсақ масштабты болғандықтан біршама қиындық тудырады.
Жеке елдерді оқу жоспары мынадай.



семья
ұлттық құрамы группа
адам өлімі
жыныстық құрамы
табиғи өсімі
діні
тығыздығы
урбандалу деңгейі

Энергетикасы
Қара металлургиясы
Түсті металлургиясы
Машина, металл өңдеу
Химия өнеркәсібі
Жеңіл өнеркәсібі
Тамақ өнеркәсібі

Мал шаруашылығы
Егін шаруашылығы

темір жол
автомобиль
ауа
су

экспорт
импорт

Міне, осындай жүйеде өтілген әрбір сабақ оқушы жадында жатталып, әрі ұзақ есте сақталып қалары сөзсіз. Сонымен қатар, ескере кететін жайт, әсіресе, 9-10-11-сынып оқушыларына үй тапсырмасын жеке-жеке міндеттеп беру қажет. Мысалы, 10-сыныпта өтілген тақырыпқа байланысты, атап айтқанда, қатар отырған екі оқушыға бір мемлекетті реферат түрінде жазып келу жүктеліп отырса, оқушы сол тапсырманы өздігінен орындау арқылы сол мемлекет жайлы танымын жетілдіреді.

Пайдаланылған әдебиеттер:
1. С.Бахишева. 12 жылдық білім беру және оқушы тұлғасы. // 12 жылдық мектеп мұғалімі// №11, 2006 жыл
2. О.М.Тұрғанбаева. Геоафия сабақтарында есептер шығаруға жаттықтырудың тиімді әдіс-тәсілдері. // 12 жылдық мектеп мұғалімі// №7, 2005 жыл .