. Информатика курсы бойынша оқу үрдісін ақпараттандыруды түрлендіріп оқыту әдістері

Ражабаева Аида Жумабаевна
Жаңаөзен мұнай және газ колледжі
Информатика техника ғылымының магистрі
Педагогикалық іс-әрекеттің әрқашан да мақсаты бар. Осы мақсатты іске асыру үшін педагогикалық жобалау қолданылады. «Педагогикалық жобалау» терминін ғылыми айналымға А.С. Макаренко енгізді: «Тұлғаны тәрбиелеу өнімі ретінде жобалау қоғамның тапсырысы негізінде өндірілуі қажет».
Педагогикалық жобалау – педагогикалық іс-әрекетті ұйымдастырудағы бастапқы кезеңі. Қажетті адамдарды арнайы сапаларға ие болатындай тәрбиелеуге болмайды.
Қазіргі заман шарттарында педагогиканың алдында мақсат қойылған: есейіп келе жатқан ұрпақты ақпараттандырумен байланысқан қазіргі қоғам дамуының сапалы жаңа қезеңіне белсенді енгізуіне дайындау және тәрбиелеу. Осы мақсатты жету – яғни қоғамның саяси тапсырысын орындау.
Ақпараттық қоғамдағы тіршілік әрекет ерекшеліктері есейіп келе жатқан ұрпақты дайындауда шығармашылық белсенді болу қажеттілігін анықтайды. Сондықтан педагогикалық жобалаудың негізгі идеясы оқытуды дамытатын, оқытылатын тұлғаны дамыту идеясы болып табылады. Педагогикалық процессте информатиканың әдістері мен құралдарын қолдану мектеп оқушылардың әлеует шығармашылығын дамыту үшін қызмет етеді, өзінің іс-әрекет нәтижелерін болжамын іске асыра білуін қалыптастыру, тапсырманың іздеу жолдарының және шешу технологиясының стратегиясын жасау. Ол үшін қоғамның жаңа мүшесі ақпараттық мәдениетке ие болуы қажет.
Ақпараттық мәдениет адамның жалпы мәдениетінің құраушысы болып табылады. Ғылыми-техникалық прогресс және ақпараттық технологияның пайда болуы тұлғаның ақпараттық мәдениетін қалыптастыру қажеттілігін анықтады. Ақпараттық қоғам қалыптасқан кезде адамдарды үлкен көлемді ақпаратты жылдам қабылдауға және өңдеуге дайындау, олардың жұмыстың қазіргі құралдарды, әдістерді және технологияларды басып алу. Адам ақпаратпен сөйлеу мәдениетінің нақты деңгейіие болу міндетті. Адамның информатика әлеміне қатынасының үш деңгейін бөліп алуға болады: компьютерлік білгіштік (компьютермен және сандық техникамен бастапқы танысуы), компьютерлік сауатталық және ақпараттық мәдениет.
Компьютерлік сауатталық – бұл жаңа ақпараттық технологиялар құралдарымен жұмыс жасай білу, жиі айтқанда, қандай да бір әмбебап таралған программалық тілінде программаны жаза білу.
Ақпараттық мәдениет – ақпарат және оны үшін қолдану мақсатымен жұмыс жасай білу, ақпараттық және коммуникациялық технологияларды хабарлау және өңдеу, қазіргі техникалық құралдар және әдістер.
Ақпараттық мәдениет адамның саяси табиғатымен сабақтас. Ол адамның алуан шығармашылық қабілет өнімі болып табылады, осылайша көрінеді:
- Техникалық құрылғыны қолдану бойынша нақты дағдыда (телефоннан дербес компьютер және компьютерлік желіге дейін);
- Өзінің іс-қимылында көптеген программалық өнімдердің базалық құрамы болатын ақпараттық технологияларды қолдану қабілетінде;
- Алуан түрлі дерекнамалардан ақпараттарды жинай білуінде: периодты баспалардан, электронды коммуникациялардан, оны түсінікті түрде тапсыру және оны тиімді қолдану;
- Алуан түрлі ақпаратпен жұмыс жасай білуінде;
- Өзінің іс-әрекет облысында ақпараттық ағымдардың ерекшеліктерін білуінде [11, 433б].
Адамның ақпараттық мәдениетінде маңызды құрамдасы мақсаттарды қалыптастыру және тандай білу болып табылады, сонымен қатар, тапсырмалардың қойылымын жүзеге асыру, оқытылатын процестер мен құбылыстарға ақпараттық модельдер құру; автоматтандырылған ақпараттық жүйелердің көмегімен ақпараттық модельдерді талдау және алған нәтижелерді түсіндіру; қабылдайтын шешімдердің зардаптарды болжау және сай келетін қорытынды жасау; оқытылатын процестер және мәліметтер қор құбылысын талдау үшін жасанды интеллект жүйелерін және басқа да ақпараттық технологиялар білімдерін қолдану. Осындайда мәліметтер және білімдерді ретке келтіруді, жүйелеуді және құрылымдауды, мәліметтер және білімдерді ұсыну әдістерін, ақпараттық модельдеу мәнін түсіне білу маңызды.
Ақпараттық мәдениет өзіне оны дамытуға және белгілі бір іс-әрекетке бейімдеуге жағдай жасайтын білімдерді тандайды (кибернетика, информатика, ақпарат теориясы). Ақпараттық және коммуникационды технологиялар білімі ақпараттық мәдениеттің ажыратылмайтын бөлігі болып табылады және оларды рутиндік операцияларды автоматтандыру үшін қолдана білу.
Оқушыларда ақпараттық мәдениетті қалыптастыру педагогикалық іс-әрекеттің маңызды мәселесі болып саналады.
Білім беру ақпараттандыру оқытылатын пәндердің, қызығушылығы бойынша оқудан тыс сабағының, кәсіби дайындығының мағынасына әлді әсер етеді.
Қоғамды ақпараттандыру өлшемі бойынша білім беру мазмұнынын өзгеруі бірнеше бағыт бойынша жүреді [1, 13б].
Бірінші бағыты оқушылардың информатика облысында жалпы білім беру және кәсіби дайындықты қамтамасыз ететін оқытылатын пәндерінің қалыптасуымен байланысты.
Екіншісі – адам іс-әрекетінің барлық облыстарында норма түрінде қолданылатын информатика әдістері мен жағдайларының кеңейтілуі.
Үшінші бағыт ақпараттандырудың оқыту мақсаттарына тереңдетілген түрде әсер етумен байланысты. Ол ақпараттық-компьютерлік революцияның дамуымен байланысты, сол сияқты ақпараттық үрдіспен және болашақ ұрпақтардың пайда болуымен.
Білім беру облыстарының стандарттары ақпараттық технологияларды қолданудың педагогикалық мақсаттарын ескерумен жасалуы керек.
Бірінші мақсат – оқушы тұлғасының дамуы, оның ақпараттық қоғам шартындағы өмірге дайындығы.
Екінші мақсат – ақпараттық технологияларды қолданушылар мен информатика облысындағы мамандарды дайындау.
Үшінші мақсат – педагогикалық іс-әрекеттің барлық деңгейінің интенсификациясы: оқыту сапасының және эффективтілігінің жоғарылауы, пәнаралық байланыстардың тереңдетілуі.
Педагогикалық жобалаудың қиын және үлкенкөлемді үрдісінде білім беру стандарттары басты рольді атқарады.
Біріншіден, олар мұғалімдерді алқындыру педагогикалық іс-әрекеттегі ақпараттық технологияларды қолдануға бағыттайды. Білім беру стандарттары мұғалімдердің және тәрбиешілердің жекелік жоспарлауы үшін, сол сияқты оқыту-тақырыптық жоспарлар мен сабақ жоспарлары үшін ағымдық құжаттары болып келеді. Білім беру стандарттарының негізінде педагогикалық іс-әрекетте қолданылатын ақпараттық технологиялардың түрлері анықталынады. Олар:
1) ақпараттық технологияларды оқыту процестерін жасау үшін (олардың эффективтілігі мен сапасының жоғарылауы үшін) қолдану.
2) ақпараттық технологияларды оқушы тұлғасының дамуы үшін қолдану.
3) ақпараттық технологияларды коммуникациялар үшін қолдану.
4) Ақпараттық технологияларды оқытудың тәжірибелік-зерттеушілік іс-әрекеті үшін қолдану.
Екіншіден, білім беру стандарттары жеке сабақтардың құрамын анықтайтын оқыту-әдістемелік материалдарды жасау үшін ағымдық болып келеді.
Білім беру стандарттары да, оқыту-әдістемелік материалдар да мұғалімдер мен оқушылардың қолданатын ақпараттарымен және білімдерімен толықтырылады.
Мұғалімнің педагогикалық шешім қабылдауы ерекше «педагогикалық» деп аталатын ақпаратты жасау мен алу негізінде жасалады.
Педагогикалық ақпарат – педагогикалық білім мен фактілердің арасындағы тәуелділік. Оған кіретіндер:
- оқыту және тәрбие мақсаттарын анықтайтын мемлекеттік нормативті құжаттар;
- педагогикалық іс-әрекеттің құрамын, жағдайлары мен әдістерін анықтайтын ғылыми концепциялар;
- оқушылардың меңгеруіне арналған оқытушылық, ғылыми, өндірістік, эстетикалық, экологиялық және т.б. білімдер.
- Ұжымдық және тұлғалық диагностика негізінде алынған ақпарат; ұзақмерзімді болжам үшін берілген педагогикалық жүйелер анализі;
Педагогикалық ақпарат мынадай талаптарға жауап беруі тиіс:
Біріншіден, актуальділік талабы. Ақпарат, оны қолдану кезінде бағалы болуы керек.
Екіншіден, анықтық талабы. Ақпарат нақты объектілерді көрсетуі керек.
Үшіншіден, көрсету талабы. Ақпарат педагогикалық объектілер қасиеттерінің нақты көрсетілуі үшін дқрыс алынуы және құрастырылуы керек.
Төртіншіден, толықтылық талабы. Ақпарат педагогикалық шешімнің дұрыс қабылдануы үшін мәліметтердің минималды, бірақ жеткілікті жиынтығына ие болуы керек.
Бесіншіден, құрамдылық талабы. Ақпарат педагогикалық объект жөніндегі мәліметтердің барлық жиынтығын көрсетуі керек.
Алтыншыдан, оперативтілік талабы. Ақпарат, оның мінездемесінің өзгеруіне байланысты оперативті түрде жаңартылып отыруы тиіс.
Қазіргі кездегі педагогикалық іс-әрекетті ақпараттандыруда педагогикалық ақпарат белсенді түрде қолданылады, өңделеді және ақпараттық технологиялар көмегімен тасымалданады.
Мұғалімдер мен оқушылар іс-әрекетінің барлық жағына әсер ететін ақпараттық білім беру ортасының қалыптасуы жасалынады.

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1 Қазақстан Республикасының мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарты. Жалпы орта білім. Негізгі ережелер. – Астана, 2006. – 68 б.
2 «Информатика негіздері» республикалық оқу-әдістемелік журналы. - №1-6. – 2003.
3 «Информатика негіздері» республикалық оқу-әдістемелік журналы. - №1-6. – 2004.
4 «Информатика негіздері» республикалық оқу-әдістемелік журналы. - №1-6. – 2005.
5 «Информатика негіздері» атты республикалық оқу-әдістемелік журналы. - №1-6. – 2006. .