. Карабаева Ляззат Кураковна,
№ 33 Б.Момышұлы атындағы жалпы орта мектебінің химия-биология пән мұғалімі.
ОҚО, Сарыағаш ауданы
Тақырыбы: Темір және оның маңызды қосылыстары

Тақырыбы Темір және оның маңызды қосылыстары Уақыты
1 Сабақтың мақсаты: Оқушылардың темір металы туралы білімдерін кеңейту, жүйелеу, пінге деген қызығушылығын арттыру
2 Міндеттері:
Білімділік: Темірдің химиялық элементі ретінде сипаттамаларын, табиғатта кездесуін, физикалық, химиялық қасиеттері мен алынуы және қолданнуы жайлы түсінік қалыптастыру.
Дамытушылық: Оқушылардың ойлау қорытындылау, жүйелеу қабілеттерін дамыту, адам денсаулығы үшін маңызын үйрену.
Тәрбиелік: Оқушылардың шығармашылық мүмкіндіктерін дамыту, қабілеттерін арттыру. Қоғамдық белсенділігін арттыру
3 Сабақтың түрі: Ізденіс сабағы
4 Пәнаралық байланыс: Тарих, география, биология, физика.
5 Көрнекілік: Слайдтар, оқулық материалдары, металлдар коллекциясы, периодтық кесте, реактивтер мен қосымша материалдар.
6 Ұйымдастыру кезеңі 2
7 Үй тапсырмасын тексеру Металдардың периодтық жүйедегі орны
Металдардың физикалық қасиеттері
Металдардың мөлдір емес, бірақ жылтыр болу себебі неде
Металдардың жылу және электр өткізгіштік қасиеттерінің жоғары болу себебі неде
«Бағалы» металдарды қандай қасиетіне сүйеніп айтады 7
8 Қорытындылау 1
Негізгі бөлім:
Оқушыларды саналы белсенді түрде дайындау Темір қандай элемент?
А) Темірдің периодтық жүйедегі орны Темір 4-периодтің YIII топтың қосымша
Топшасында орналасқан металл. Сыртқы энергетикалық деңгейінде 2s электроны бар.
Fe+26)2e)8e)(8+6)e) 2e)
56
Fe(26p,30n)26e
26
Электрондық формуласы: 1s 2s 2p 3s 3p 3d 4s
Тотығу дәрежесі +0, +2, +3, сирек жағ. +4, +6, +8 болғанда өте тұрақсыз
Б) Темірдің ашылу тарихы
Алғаш рет темір метеориттің құрамынан табылған. Қазақстан жеріне б.з. дейінгі YII ғасыр мен 204 жылға дейінөмір сүрген сақтар мен ғұндар пайдаланған. YII ғасырда Қыпшақта темір қару соғылып, түрлі кәсіптік құралдар жасалған. Бізге тарихтан белгілі, 4 дәуір бар: тас дәуірі, мыс дәуірі, қола дәуірі және темір дәуірі осы кезге дейінгі жалғасып келеді. Себебі көптеген адамның қажеттілігіне қолданылатын металдар мен олардың құймаларының негізі темір болып табылады. Темірді ерітеді. «Аспан тасы» «жұлдыз тасы» деп атаған.
Жер бетінде жылына мыңдаған метеорит бөлшектері түседі, олардың құрамында 90 пайыз темір бар. Ең үлкен метеорит 1920 жылы Америкадан табылған, салмағы 60 т. 1895 жылы Гренландия мұздығынан салмағы 34 т темір метеорит табылған. Ол қазірНью-Иоркте сақталуда. Темір күн жүйесінде ең көп таралған элемент. Жер ядросының 90 пайызын темір құрайды. Темір таралуы бойынша алюминийден кейінгі екінші металл.
В) Темірдің таралуы мен маңызы
Темір табиғатта кең таралған элемент. Ол металдар арасында табиғатта таралуы бойынша алюминийден кейінгі орында тұрады. Ол ертеде «Аспан тасы» деп аталған Темір негізінде метеориттердің негізгі құрамында болады. Темірдің жер қыртысындағы үлесі 4,7 пайыз. Темір таза күйінде өте сирек кездеседі. Көбінесе ол кеннің құрамында болады.
1) Магнитті теміртас Fe3O4
2) Қызыл темір Fe2O3
3) Қоңыр теміртас 2Fe2O3*3Н2О
4) Шпат теміртас (сидерит) FeСO3
5) Темір колчеданы (пирит) FeS2
Құрамында Темір кенінің ең үлкен қоры Рудный темір кені бассенінде және орталық Қазақстанда, және Қостанай өңірінде көптеп кездеседі.
Алынуы.
Көбінесе, таза темір емес оның қорытпасынан шойын алады.
Өнеркәсіпте темірді оның оксидтерін 1.сутекпен, 2.алюминиймен, 3. көміртек(ІІ) оксидімен тотықсыздандырып алады.
1. Fe2O3+3Н2---2 Fe+3Н2О
2. Fe2O2+Аl--- АlО3+ Fe
3. Fe3О4+С--- 3 FeО+СО
* FeО+СО--- Fe+СО2
4. 4 FeS2+11О2---2 Fe2О3+8SО2
Fe2О3+Н2---2FeО+Н2О
FeО+СО---Fe+СО2
Г) Физикалық қасиеттері
Темір-жылтыр, күмістей ақ түсті металл, оның тығыздығы-7,87г/см куб. Балқу температурасы+1539 градустан жоғары. Қаттылығы-4,6, ол І-ІІІ топ металдарынан қатты. Темір иілгіш, созылғыш, оңай магниттелетін және оны оңай жоғалтатын қасиеттері бар. Техникада кеңінен қолданылатын металл.
Д) Темірдің химиялық қасиеттері
Темірдің химиялық реакцияларда 2н/е 3 электрон беріп, өзінің тұрақты қосылыстарында +2,+3тотығу дәрежелерін көрсетеді.
1. Темір жай заттармен әрекеттеседі.
2 Fe+3Сl2--- 2 FeСl3
Fe+S--- FeS (қыздырғанда)
3Fe +С---Fe3С (цементит)
2 Fe+N2---2 FeN
2. Темір күрделі заттармен әрекеттеседі
1.Fe+Н2О--- Fe О+Н2
2. Fe+НClc--- FeCl2+H2
3.Fe+H2SO4 k---Fe2 (SO4)3+ 3SO2+6H2O
4.Fe+HNO3---Fe (NO3)3+NO2+3H2O
5.Fe+CuCl2---FeCl2+Cu
Ж) Темірдің қосылыстары
1.Темірдің оксидтері FeO,Fe2O3
2.Fe(OH)2, Fe(OH)3
Е) Темірдің қолданылуы
Ж) Темірдің адам өміріндегі маңызы 17

Практикалық бөлім
Есептер мен жаттығулар

Ой толғау

Оқулықтағы жаттығулар мен есептер

Адам ағзасындағы химиялық элементтер
*Қанда-Fe,Na, Li, Ca, K
*Мида-Na, Mg,K
*Шашта- Al, As,Cl
*Көз сұйықтығында- Na
Тісте- Ca, Mg, F, P
*Жүректе-Ca, K
*Өкпеде-Li, Na
*Бауырда-Li, Se, Mo, Zn, Ca, Mn, K, Cu
*Бүйректе- Li,Se,Ca,Na, Mg,K, Mo, Cd, Hg,Br
*Ұйқы безінде-Mg
*Жұлында-Na
*Бұлшық еттерде –Li, Mg, K

10

5
Қорытынды бөлім Сабақты қорытындылау

1. Қанға қызыл түс беретін химиялық элемент.
а) темір ә) мыс б) алюминий
2. Меккедегі темірдің қалқып тұруы неге байланысты?
а) иілімділігіне ә) қаттылығына б) магниттілігіне
3. Темір периодтық жүйеде қай топта орналасқан?
а) VIII топтың негізгі топшасында
ә) VII топтың қосымша топшасында
б) VIII топтың қосымша топшасында
4. Темір күкіртпен әрекеттесіп, қандай зат түзеді?
а) Fe2 (SO4) 3
ә) FeCl2
б) FeS
5. Ересек адамның денесінде неше грамм темір
болады?
а) 6 – 7
ә) 0,4 – 0,5
б) 4 – 5

Тест аяқталды жауап бергендеріңізге рахмет.
1

Бағалау Кітап оқығандікі, білім тоқығандікі 1
Үй тапсырмасы Ашық журнал 1
6.5 190 бет 6-7 жаттығулар

Ашық журнал
Р/с Оқушының аты-жөні №1 №2 №3 №4 №5 №6 №7 №8 Тест Жалпы ұпай Қорт. баға
1 Адырбекова Г 1 1 1 7 10 4
2 Алибаев А 1 1 8 10 4
3 Алибаева М 1 1 1 7 10 4
4 Ахметова Н 1 6 1 7 10 4
5 Әбдрахманова П 1 1 5 7 3
6 Баратхан Б 1 5 6 3
7 Елтүзерова А 1 1 1 1 1 8 13 5
8 Зеберова Г 1 1 1 5 8 3
9 Каскаева Д 1 1 9 11 4
10 Капалов Е 1 1 5 7 3
11 Құдайбергенова Д 1 1 4 6 3
12 Лесбаева А 1 1 8 10 4
13 Маханбетова Т 1 1 1 1 8 12 5
14 Молдабекова А 1 1 1 7 12 5
15 Оразова С 1 1 1 1 1 8 13 5
16 Сабитов Ш 1 1 1 6 9 3
17 Сәрсенбаев Б 1 1 6 8 3
18 Тұрғанов Қ 1 1 8 10 4
19 Тоқтамұратов М 1 1 1 8 11 5
20 Тұрсынаев Н -- -- -- -- ж ж Ж

Бағалау ережесі
1.Әрбір тапсырмаға 1 ұпай беріледі. «5» «4» «3» «2» орта балл 3,8
2. Жалпы ұпай саны қосылады 5 7 7 --- сапалық үлгерім 63% .