. Искакова Үрзада Жармаханқызы
Сарыағаш ауданы, Оразата елдімекені, Т.Бигельдинов атындағы ЖОМ, тарих пәні мұғалімі

НӘТИЖЕГЕ БАҒЫТТАЛҒАН СЫНДАРЛЫ ОҚЫТУ ТӘСІЛІМЕН ӨТКЕН «САҚТАР» ТАҚЫРЫБЫНДАҒЫ САБАҚҚА РЕФЛЕКСИЯЛЫҚ ТАЛДАУ

Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев "Болашақта еңбек етіп, өмір сүретіндер - бүгінгі мектеп оқушылары, мұғалім оларды қалай тәрбиелесе Қазақстан сол деңгейде болады. Сондықтан ұстазға жүктелетін міндеттер ауыр" деген болатын. Ұстаздар қауымының алдында сабақта ақпараттық - коммуникациялық технологияларды қолдана отырып жаңа технологияларды қолдану арқылы оқушылардың білім деңгейін арттыру; Шығармашылықпен жұмыс істей отырып, заман талабына сай іскер, жан - жақты, терең білімді, интеллектуалдық деңгейі жоғары дамыған шәкірт тәрбиелеу; Сабақта оқытудың жаңа технологияларын тиімді қолдана білу; Оқушының таным белсенділігін қалыптастыру барысында шығармашылық ізденістің тиімді жолдарын үйрету міндеттері тұр.
Қазіргі ақпараттық - коммуникациялық технологиялардың жылдам дамып келе жатқан кезеңінде заман талабына сай адамдардың мәлімет алмасуына, бір - бірімен қарым-қатынас жасауына ақпараттық қоғамды қалыптастыру еліміздің басты міндеті болып отыр. Бәсекеге қабілетті елге айналу үшін барлық мұғалімдер жаңа әдіс-тәсілдерді толық меңгеріп, оқушыларға сапалы білім беруіміз керек. Білім беру саласында тек мұғалімдердің айтқанын немесе тек оқулықпен ғана шектелу қазіргі заман талабын қанағаттандырмайды. Сондықтан қазіргі ақпараттандыру қоғамында жаңа әдіс - тәсілдерді қолданбай алға жылжу мүмкін емес. Қазіргі таңда білім саласында үлкен жоба енгізіліп отыр. Бағдарлама тәсілдеріндегі жеті модуль идеялары оқушылардың қалай оқу керектігін үйретіп, диалогқа еркін түсіп, өз ой-пікірлерін жеткізе алатын және сыни көзқарастары қалыптасқан оқушы болуына ықпал етеді. Оқушылар сыныпта еркін диалогқа түсіп, бір-бірінің пікіріне сыни тұрғыдан қарап, өзі туралы ойланып, сұрақ қойып , білімдерін жүйелейді, толықтырады.
Біліктілігімді арттыру мақсатында деңгейлік бағдарламаның бірінші бетпе - бетін аяқтап, мектептегі іс - тәжірибемде жеті модульді жан - жақты қолданып көптеген нәтижелерге қол жеткіздім. Жеті модульдің мұғалімге берері мол екендігін, нәтижеге жүйелі түрде қол болатынын аңғардым.
Менің таңдап алған сыныбым 5 сынып. Бұл сыныптағы оқушылардың жас ерекшелігі 10-11 жас аралығындағы оқушылар. Оқулық Қазақстан Республикасының білім беру стандартына сәйкес, жас ерекшеліктеріне лайықтап жасалған. Тізбектелген сабақтар топтамасындағы тақырыптар өзара бір-бірімен тығыз байланысты.
Тізбектелген сабағымның ішінен бір сабағымды өту барысында бағдарламаның 7 модулін қалай кіріктірілгендігі жөнінде баяндайтын болсам, алдымен сабағымды жоспарлаған кезде сыныптағы оқушылардың деңгейлерін ескере отырып мақсат қойдым. Сол мақсаттарға байланысты сабақ барысында оқушылардан күтілетін нәтижелер айқындалды. Эйр мұ¬ға-лім¬дер¬дің да¬рын¬ды ба¬ла¬лар¬ға са¬па¬лы тап¬сыр¬ма бе¬ру мақ¬са¬ты¬мен өз жос-пар¬ла¬рын өз¬ гер¬ту¬ге бо¬ла¬тын¬ды¬ғы¬на бас¬тау¬ыш бу¬ын¬да жүр¬гі¬зіл¬ген ша¬ғын зерт¬теу¬лер¬ден дә¬лел¬дер кел¬ті¬ре¬ді. Осы әдіс¬ті іс-тә¬жі¬ри¬бе¬де қол¬да¬нып жүр-ген мұ¬ға¬лім¬дер қо¬сым¬ша кө¬мек бе¬ру ар¬қы¬лы ба¬ла¬лар то¬бы¬ ның ая¬сын ке-ңей¬те оты¬рып, бұ¬дан да күр¬де¬лі тап¬сыр¬ма¬лар¬ды орын¬да¬ту¬ға бо¬ла¬ды де¬ген қо¬ры¬тын¬ды жа¬сай¬ды. Бұл ст¬ра¬тегия¬ның сы¬нып¬та¬ғы талант¬ты да да¬рын¬ды оқу¬шы¬лар¬ды анық¬тау¬да ту¬ын¬дай¬тын кей¬бір мә¬се¬ле¬лер¬ді ше¬шуде кө¬ме¬гі зор екен¬ді¬гін ай¬та¬ды.
Бағдарламаның негізгі идеясы сабақта жеті модульді ықпалдастыру болғандықтан осы модулдерді ашатындай тиімді әдіс тәсілдерді қарастырдым. Осы сабағыма оқыту мен оқудағы жаңа тәсілдер "Джиксо", "Өрмекші торы", "Ауыз ти", «көкпар» әдіс-тәсілдерді сабағыма қолдандым.
Сабағымды бастамас бұрын оқушылармен қалыпты психологиялық орта құрып алу мақсатында, шаттық шеңберіне тұрғызып, бір-біріне жақсы тілектер айтқыздым. Осыдан кейін байқағаным бір-біріне мейіріммен қарады және бір бірінен қысылу сияқты кедергілер жойылған сияқты. Мына суретте осы көрініс берілген.



Қызығушылықты ояту кезеңінде "Өрмекшінің торы" әдісін пайдаланып оқушылармен өтілген тақырыпқа шолу жасап өттік. Бұл әдіс төмендегіше іске асты: Оқушылар бір –біріне өрмекші торын яғни жіп лақтыру арқылы сұрақтар қояды жіпті қағып алған оқушы сұраққа жауап беруі тиіс. Мақсатым жаңа тақырыпты меңгеру үшін өткен тақырыпты еске түсіру керек.
Оқушылардың жауаптарын әрі қарай өрбітіп, толықтыру мақсатында сұрақ қоюдың үш техникасын қолдандым. Балаларға сұрақтар қою арқылы, тақырып бойынша оз ойларын айтуға мүмкіндік бердім. Сұрақ қою барысында оқушылардың жас ерекшелігіне мән бердім. Деңгейі төмен оқушыға сұрақты қарапайым етіп қойып, өткен сабақты еске түсіріп, ойға салуға және сұраққа толығырақ жауап беруге итермеледім. Оқушы сұраққа қате жауап бергенде оның жауабын түзету үшін қайта бағыттау техникасын қолдандым. Бұл кезде сұрақты қарапайым етіп қойып, өткен сабақты еске түсіріп, ойға салуға және сұраққа толық жауап беруге көмектестім .
Осыдан кейін оқушыларды «Жартыңды тап» әдісі бойынша суреттер қиындыларын ұсындым, сол қиындыларды құрастыру арқылы, яғни "Мозайка" әдісі бойынша оқушылар топқа бөлінді. Бұл әдісті орындау барысында оқушылардың қызығушылығын байқадым. Тағы байқағаным бұрынғыдай кейбір оқушылардың біздің тобымызда ол оқушы отырмасын деген пікірлері жойылғандығы. Бұл әрине ынтымақтастық атмосферасын қалыптастыру нәтижесінде болды деп ойлаймын.


Топқа бөлініп орналасқан оқушыларыма топ басшысын сайлап, техника қауіпсіздік ережесін еске түсіртіп, сыныпта ілулі тұрған топ ережесіне көзін бір жүгіртіп , естерінде сақтап отыруды айтып өттім. Әр топ ақылдаса отырып өздерінің топ басшыларын сайлап алды. Сабақта критерийлер көрсетілген жауап парағымен бағаланатынын, белсенді қатысқан оқушыларды бағдаршам түстерімен бағалап отыратынымды ескерттім.
Жаңа тақырыпты талқыламас бұрын оқушыларға ойқозғау мақсатында бейнетаспа көрсеттім. Осы жерде синхронды емес оқыту, ақпараттық комуникациялық технологиялық ресурстарды қолдандым. Бұл үдеріс барысында мұғалім мен білім алушы арасындағы уақыт жағынан кешеуілдетіп жүреді. (Дерек көзі, глоссарий 33-бет). Бұл бейнетаспаны көргеннен кейін оқушылардан ойларын сұрадым. Мысалы: С деңгейлі оқушым тақырыпты өз сөзімен баяндайды;. В деңгейлі оқушым теңдесі жоқ жәдігер туралы ойын дамытады;
Ал А деңгейлі оқушым кестені қалай түрлендіру керектігін талқылайтынын айтты. Оқушылардың ойын жаңа тақырыпқа бағыттап алғаннан кейін, тақырып бойынша топтық тапсырмалар бердім.
І топқа Сақтар – ежелгі Қазақстан тұрғындары және олардың өмір салты мен шаруашылығы. Ал ІІ топқа сақтардың басқару ісі мен тұрмысы .III топқа Шырақтың ерлігі. IV топқа теңдесі жоқ жәдігерлер деп бөліп бердім. Тапсырмаларды орындау барысын бақылағанымда оқушылардың барлығы бұл үдеріске атсалысқандығын, қызығушылығы жоғары болғандығын байқадым. Мысалы: үнсіз отырған С- деңгейлі оқушым: «Томиристің» суретін көріп оның патша екенін айтты, жарайсың деген сөзбен жауабын бағалап қойдым. Осы жерде мен оқушылардан аты аңызға айналған сақ ғұламасын сұрап өттім.
Осы кезде А деңгейлі оқушым топпен талқылай отырып, VI- ғасырда аты аңызға айналған сақ ғұламасы Анахарсис екенін,және оның неше түрлі нақыл сөздері қалғаны жайында айтып өтті. Бұл оқушының сабақтар барысында пәнге деген қабілеттілігін байқадым. Алдағы уақытта оның қабілеттілігін әрі қарай жетілдіру үшін тапсырмаларды күрделендіріп, қосымша жұмыстар жасау туралы ой түйдім.
Осы орайда түрлі сұрақтар қою арқылы, қаншалықты түсінгенін тексеру үшін "басбармақ" әдісін қолдана отырып , түсінігін өздеріне бағалаттым. Жартылай түсінген оқушылардың білімін жетілдіру мақсатында "Басбармақ " әдісімен жақсы түсінген оқушымның кесте түзетуді қайта түсіндіруін ұйымдастырдым. (Мерсер мен Литлтон 2007 ж. ). Өз еңбектеріне диалог сабақта оқушылардың қызығушылығын арттыру мен қатар, олардың білім деңгейін өсуіне үлес қосатынын атап көрсеткеніндей оқушыларымның осы әдіс барысында сыныпта "оқушы мен оқушы арасындағы диалогтың орын алғанын байқадым. "Оқыту мен оқудағы жаңа тәсілдер" модуліндегі диалогтың, қалай оқу керектігін үйрету тәсілдері бүгінгі сабақта кеңінен қолданыс таба алды.
Эйр мұ¬ға¬лім¬дер¬дің да¬рын¬ды ба¬ла¬лар¬ға са¬па¬лы тап¬сыр¬ма бе¬ру мақ¬са-ты¬мен өз жос¬пар¬ла¬рын өз¬ гер¬ту¬ге бо¬ла¬тын¬ды¬ғы¬на бас¬тау¬ыш бу¬ын¬да жүр¬гі-зіл¬ген ша¬ғын зерт¬теу¬лер¬ден дә¬лел¬дер кел¬ті¬ре¬ді. Осы әдіс¬ті іс-тә¬жі¬ри¬бе¬де қол¬да¬нып жүр¬ген мұ¬ға¬лім¬дер қо¬сым¬ша кө¬мек бе¬ру ар¬қы¬лы ба¬ла¬лар то¬бы¬ ның ая¬сын ке¬ңей¬те оты¬рып, бұ¬дан да күр¬де¬лі тап¬сыр¬ма¬лар¬ды орын¬да¬ту¬ға бо¬ла¬ды де¬ген қо¬ры¬тын¬ды жа¬сай¬ды. Бұл ст¬ра¬тегия¬ның сы¬нып¬та¬ғы талант¬ты да да¬рын¬ды оқу¬шы¬лар¬ды анық¬тау¬да ту¬ын¬дай¬тын кей¬бір мә¬се¬ле¬лер¬ді ше-шуде кө¬ме¬гі зор екен¬ді¬гін ай¬та¬ды.
Диалогтың оқытуда оқушылардың сөйлеу мәдениеті қалыптасады. Зерттеулерде интербелсенді қарым-қатынас пен достарымен бірігіп жүргізілген жұмыстың балалардың оқуына және когнитивті дамуына әсер ететіндігі айтылған. Мерсердің зерттеуіне сәйкес әңгімелесу оқушының оқуының ажырамас бөлігі болып саналады және мұның үш түрін ажыратады. (МАН бет). Оларға: әңгіме - дебат, топтық әңгіме, зерттеушілік әңгіме түрлері жатады. Топтық әңгіме оқушыларға топтық тапсырма беру барысында жүзеге асты. Топтағы оқушылар берілген тапсырманы ақылдаса отырып талқылап, ортақ шешімге келді. Бұл тәсіл сыныптағы баяу, енжар оқушым Д, Ә есмді оқушым сабаққа қатысуына жол ашты. Себебі ол достарымен бір топта жұмыс істеп, сұхбаттасты. Тапсырмаларды орындауда белсенділік танытты. Топ жұмысына үлес қосып, бір қырынан көрінді. Тапсырма берілгеннен кейін оқушылар өзара ақылға қонымды мәліметтер ұсынып, әркімнің пікірін мұқият бағалап, қатысушылар бір-біріне сұрақ қоюға дағдыланып қалғандығын байқадым.
Бұл сабақты «көкпар» әдісі бойынша бекіттім. Мұнда топ мүшелеріне сұрақтар қойылады сұраққа дұрыс жауап берген оқушы бір жұлдызшамен бағаланып отырады. Сондай ақ оқушыларға әр топқа сөзжұмбақ шешу тапсырмасын бердім, олардың 8 минуты бар екенін ескерттім. Он минут барысында өзімді бақылаушы ретінде әр жұптың қасына барып, еңбектерін ойша бағаладым. Ондағы мақсатым тұйыққа тірелген оқушыларыма көмек көрсету. Конфуций "маған айтып берсең ұмытып қаламын, көрсетсең есте сақтаймын, өзіме істетсең үйренемін" дегені сияқты, ақпараттық коммуникациялық техналогияны пайдалану арқылы оқыту мұғалімге Шульман "мұғалімнің үш көмекшісі" (Шульман, 2007 мұғалімге арналған нұсқаулық 8 бет) деп атаған қасиеттер болған жағдайда ғана оқыту жақсы болып саналады. Оқушы басымен ойлап, қолымен ұстап, жүрекке түйгенде ғана тақырыпты меңгереді.


Осылайша оқушыларымның алған білімін сынау барысында теориялық білімнен гөрі практикалық білімнің басымдылығын байқадым. Себебі Ә есімді оқушым оқулықтағы егжей -тегжейлі түсіндірген мәтінді оқып, өз ойын талдай алмаса да аралас құжат құру барысында басқа оқушылардан жылдам әрі әдемі етіп өзінің тапсырманы орындап шықты. З есімді оқушым өзінің жасаған іс-әрекетін түсіндіре алмаса да, компьютерде арнайы пернелердің қызметін жақсы меңгергені мені таң қалдырды. Сәтсіз шыққан жақтарын жөндеуге мүмкіндік бердім.
Мұнда топ мүшелеріне сұрақтар қойылады сұраққа дұрыс жауап берген оқушы бір жұлдызшамен бағаланып отырады. Сондай ақ оқушыларға әр топқа сөзжұмбақ шешу тапсырмасын бердім, олардың 8 минуты бар екенін ескерттім. Он минут барысында өзімді бақылаушы ретінде әр жұптың қасына барып, еңбектерін ойша бағаладым. Ондағы мақсатым тұйыққа тірелген оқушыларыма көмек көрсету. Конфуций "маған айтып берсең ұмытып қаламын, көрсетсең есте сақтаймын, өзіме істетсең үйренемін" дегені сияқты, ақпараттық коммуникациялық техналогияны пайдалану арқылы оқыту мұғалімге Шульман "мұғалімнің үш көмекшісі" (Шульман, 2007 мұғалімге арналған нұсқаулық 8 бет) деп атаған қасиеттер болған жағдайда ғана оқыту жақсы болып саналады. Оқушы басымен ойлап, қолымен ұстап, жүрекке түйгенде ғана тақырыпты меңгереді.
Оқыту үшін бағалау - оқушылар уақыт кезеңінің ішінде өз білімдерінің деңгейін өздері бағалайтын, кейін мұғалімдер¬ мен бірге өзін-өзі жетілдіру жолындағы келесі қадамдарын айқындайтын үдеріс. (Мұғалімдерге арналған нұсқаулық 36-бет). Тізбектелген сабақтар топтамасында мен формативті бағалаудың мына түрін қолдандым. " Топта оқушылар бірін –бірі бағалайда. Формативті бағалауды ескере отырып, оқушыларды жиынтық бағамен бағаладым. Бүгінгі сабақтан алған білімін өздеріне бағалату мақсатында сабақ соңында бүгінгі сабақта сен қандай әсерде болдың деп кері байланыс жасаттым.



Дәстүрлі білім беру әдісіне машықтанған оқушыларым бірінші кезде өз - өздерін асыра бағалап отырды. Осы кедергіні жою үшін әділ баға қоюға түрлі әдістер арқылы машықтандырдым. Үй тапсырмасы ретінде §6 Сақтар 34 беттегі кестені толтыру. Тізбектелген сабақтар топтамасындағы үшінші сабағым болғандықтан оқушылардың бағдарлама әдісіне үйреніп алғанын байқадым. Жалпы сабағым туралы өз ойымды айтар болсам осындай әдіс-тәсілмен сабақ өтілсе, оқушылардың қызығушылығы белсенді болады. Оқушының ашық ойын білу үшін кері байланыстар көп көмегін тигізді. Оқушылар өзіне қызықты болған жайларды, ұсыныстарды, түсінбеген сұрақтарды стикерлерге жазып, плакатқа жабастыруларын ескерттім.
Жартылай түсінген оқушылардың білімін жетілдіру мақсатында "Басбармақ " әдісімен жақсы түсінген оқушымның кесте түзетуді қайта түсіндіруін ұйымдастырдым. (Мерсер мен Литлтон 2007 ж. ). Өз еңбектеріне диалог сабақта оқушылардың қызығушылығын арттыру мен қатар, олардың білім деңгейін өсуіне үлес қосатынын атап көрсеткеніндей оқушыларымның осы әдіс барысында сыныпта "оқушы мен оқушы арасындағы диалогтың орын алғанын байқадым. "Оқыту мен оқудағы жаңа тәсілдер" модуліндегі диалогтың, қалай оқу керектігін үйрету тәсілдері бүгінгі сабақта кеңінен қолданыс таба алды. Диалогтың оқытуда оқушылардың сөйлеу мәдениеті қалыптасады. Зерттеулерде интербелсенді қарым-қатынас пен достарымен бірігіп жүргізілген жұмыстың балалардың оқуына және когнитивті дамуына әсер ететіндігі айтылған. Мерсердің зерттеуіне сәйкес әңгімелесу оқушының оқуының ажырамас бөлігі болып саналады және мұның үш түрін ажыратады. (МАН бет). Оларға: әңгіме - дебат, топтық әңгіме, зерттеушілік әңгіме түрлері жатады. Топтық әңгіме оқушыларға топтық тапсырма беру барысында жүзеге асты. Топтағы оқушылар берілген тапсырманы ақылдаса отырып талқылап, ортақ шешімге келді. Бұл тәсіл сыныптағы баяу, енжар оқушым Д, Ә есмді оқушым сабаққа қатысуына жол ашты. Себебі ол достарымен бір топта жұмыс істеп, сұхбаттасты. Тапсырмаларды орындауда белсенділік танытты. Топ жұмысына үлес қосып, бір қырынан көрінді.
Қорытa кeлгeндe, мeн үшін жeті модуль аспандағы жарқыраған жeті қарақшыдай болды.Өйткені адасқандар сонымен жол тапқан екен деген сөз бар. Сeбeбі, бұғaн дeйінгі қырық бeс минуттың ішіндe дaйын күйіндe aлынғaн білім оқушылaрғa өзін қоршaғaн ортa бойыншa нaқты білуінe жәнe aйнaлaдaғы болып жaтқaн құбылыстaрды түсінугe жәнe нaқты міндeттeрді, шeшімдeрді шeшугe пaйдaлaнғaн кeздe қиыншылықтaр туғызaтын, яғни мәнін түсінбeйтін. Aл осы курс Бaғдaрлaмaсы бойыншa диалогтік білім aлғaн оқушы бәрінe көзі жeтіп, өзі дe тәжірибe жүзіндe жaсaп, қолмeн ұстaп көрe aлaды. Сол оқушығa бaғыт бeріп, түзу жол көрсeтуші мұғaлімнің дe сaуaтты болғaны aбзaл. Қaзіргі кeздeгі мaмaндық aтaулының бaрлығы бeйімділікті, eптілікті, шaпшaңдықты, eрeкшe ой қызмeтін, мол шығaрмaшылық мүмкіндікті, өзін қоршaғaн түрлі жaғдaйлaрғa тeз икeмдeліп қaнa қоймaй, олaрды кeрeкті бaғытынa шығaрмaшылықпeн бұрa білу қaбілeттілігін қaжeт eтeді. Сондықтaн оқушылaрмeн пікірлeсу, әңгімeлeсу бaрысындa aлaлықсыз қaрaу қaғидaсын сaқтaу мaңызды. Бaрлық оқушылaр, әсірeсe, “үндeмeйтін” жәнe “дaрaлaнғaн” оқушылaрдың бaрлығының дa пікірлeрі eскeрілугe тиіс. Сондaй-aқ, бүгінгі мұғaлім aлдындaғы оқушығa қaлaй оқу кeрeк eкeндігін мeңгeрткeн жaғдaйдa ғaнa шәкіртті өмір сүругe жәнe aдaм болуғa бaғыттaй aлaды жәнe әр уaқыттa мұндaй ұстaздың бaсты мaқсaты іскe aсaды дeгeн үміттeмін.


Пайдаланылған әдебиеттер:
1.Мұғалімдерге арналған нұсқаулық
2.Бірінші «Бетбе-бет» кезеңінде берілген қосымша материалдар .