. «Бекітемін»
_____________
Мектеп директоры
1. Сабақтың тақырыбы: Адамдарды санитарлық өңдеу,киімді,аяқ киімді ,қорғану құралдарын,қару мен техниканы дезактивациялау және залалсыздандыру,адамдарды жартылай және толығымен өңдеу,жартылай санитарлық өңдеуді жүргізу тәртібі.
2. Сабақтың мақсаты:
3. Уақыты: 45 минут.
4. Өткізілетін орны: 11 сынып
5. Көрнекілік құралдар: АӘД оқулығы.
6. Сабақтың барысы:
а) Ұйымдастыру кезеңі – 3 минут.
Взвод командирі оқушыларды сапқа тұрғызады, оқытушыға рапорт береді, амандасу, түгендеу, оқушылардың сырт көрінісін тексеру.
ә) Өтілген тақырыпты сұрау кезеңі – 7 минут.
б) Негізгі бөлім – 25 минут.
Санитарлық постылар (СП) оқу мекемелерінде, шаруа-шылық объектілерінде күнделікті санитарлык-сауыктыру шараларын өткізу жөне алғашкы медициналық көмек көрсету үтттін үйымдастырылады. Олар осы тапсырмаларды орындау үшін дөрі қобдишаларымен қамтамасыз етіледі; өр оку мекемелеріндегі (халық шаруашылык объектілерінде) дөрі қобдишасының санын оның бастығы аныктайды.
СД жөне СП жергілікті денсаулық сақтау үйымдарына оқу мекемелері корпустарында (цехтарда, шеберханаларда, дала қостарьшда), демалыс орьшдарында, спорт шараларын өткізу кезінде алған жарақаттарға алғашкы медициналық жөрдем көрсетуде көмектеседі. Олар жұқпалы аурулардың алдын алу бойынша шараларды жүзеге асыру мен оқушылар (халық) ортасында санитарлық-ағарту жүмыс-тарын: үндеу қағазын, кітапшаларды оқу, жеке жөне үжымдык гигиеналарды сактау ережелеріне үпттеу жөне т.б. өткізуге тартылады.
Санитарлык постылар ауылды жерлерде көктемгі-жазғы ауыл шаруашылыгы жұмыстарын өткізу кезеңінде дала еңбекшілеріне, мектеп оқушыларына, жоғары сынып оқушыларына қызмет көрсетеді. Олар денсаульщ сақтау ұйымдарымен бірлесе жұқпалы аурулардың алдын алу жөне ауруларға үйде күтім жасауды жүзеге асырады. СЖС дөрігерлерімен бірге тамақтану объектілерінде (асхана, буфет), мектеп аумағының сыртында, жазғы сауыктыру лагерьлерінде ағымдағы кадағалауды жүзеге асыратын қоғамдьщ санитарлық инспекторларын дайындауға, медициналык жөне гигиеналык үгіт жұмыстарын жүргізуге, санитарльщ-сауыктыру жөне сақтандыру шараларын өткізуге, адамдардың еңбегін, оқуы мен тұрмысын жаксартуға, сыртқы ортаны сауықтыруға қатысады. Жаппай сақтандыру максатындағы егу жүмыстарын өткізу мен ұйымдастыруға, дезинфекциялауға, флюрографикалык тексеру, профилактикалык тексеру, диспансерлеуге мектеп окушылары арасында санитарлык-гигиеналық үгіт жұмыстарын өткізуге көмектеседі.
Ядролық жене химиялык закымдану ошақтарында СД жөне СП зақымданушыларды іздеуде, алғашқы сұрыптау жұмыстарын өткізуде, алғашқы медициналық жөрдем көрсету жұмыстарьша, қүткару командалары мен жасақ-тарының жеке күрамы есебінен кұрылатын зембіл тасушы звено жұмыстарын баскаруға катысады. Радиоактивті заттармен зақымданған аумақтарындағы СД жұмысы кезінде калыптасқан жағдайда олардын "қайта ауысуы" ұйымдастырылады. Ошақтарда жүмыс істейтін СД-ны ауыстыру Азаматтык қорғаныс бастықтары мен құткару жүмыстарын ұйымдастыратын өскери бөлім командир-лерінің нүсқауы бойынша жүргізіледі. Учаскені өз бетімен тастап кетуге СД мен СП-ның күкы жоқ. Демалысқа шығу ұйымдасқан түрде белгілі бір маршрутпен (бағдармен) жүзеге асады. Егер СД зақымдалған аумақта жүмыс жасаса, онда олар зақымдану дәрежесі мен сипатына карай, ішнара не толық санитарлык өңдеу жұмыстарын жүргізеді жөне содан кейін барып демалыс ауданына жіберіледі.
Зақымданған халыкка медицинальщ көмек көрсету үшін қүрылған жасақ кұрамында СД кіші медициналык кызмегші есебінде жүмыс жасайды. Олар зақымданғандарға күтім көрсетіп, жатқан ауруларды медицинальщ бөлімшелерге алып барады, эвакуацияға жататын зақымданған адамдарды көлікпен тасымалдайды.
СД медициналық қызметшінің басшылығымен жүмыс жасайды. Мүндай жағдайдағы СД саяси басшысы мен командирінің міндеттері: ОПМ бастығының нұсқауымен санитарлық буындарды белімшелерге бөлу; сандружина-лыктар арасындағы төртіп пен жоғары адамгершілік-саяси ахуалды үстап тұру; олармен саяси-төрбие жұмыстарын жүргізу, демалыс пен тамактануды ұйымдастыру, ОПМ бастығы койған міндеттерді орындауға жеке қатысуды қамтамасыз ету. Жұщіалы аурулар ошағында сандружина-лықтар мен санитарлық пост өкілдері ауруларды аныктау максатында пөтерлерді аралайды, халыкка шұғыл сақтан-дыру құралдарын таратады, халықпен санитарлық-ағарту жұмыстарын жүргізеді. Өдетте, бір сандружинашы 1500 адам арасында осы шараларды орындау үшін барлық кезең бойына бекітіледі, ал санитарлық пост екілдері мұндай шараларды 250—300 адам арасында өткізуді қамтамасыз ете алады. Сандружинашылар эпидемиологиялық барлау топтарының, пөтер ошақтарында қорытынды дезинфекция жұмыстарын жүргізетін дезинфекциялық бригадалар кұрамына ене алады, жұкпалы ауруларды ауруханаға жаткызуға арналған ППЭО-ның жуу-дезинфекциялау бөлімшелері мен стационарларында, санитарлык-карантинді пункттер мен тікелей шаруашылық объектілерінде жүмыс жасайды.
Медицинальпқ мекемелер, аурухана базалары (қаладан тыс аймақта) құрамында жұмыс жасауға жалпы білім беретін орта мектептің арнайы бағдарлама бойынша даярлыктан еткен жоғары сынып оқушылары мен көсіби-техникалық училшце окушылары тартылады. Олардың негізгі міндеттері — зақымданғандарға күтім көрсету жөне медициналық қызметшінің басшылығымен қарапайым қол өрекеттерін орындау больш табылады.
Сандружиналар зақьтаданушыларды өр түрлі көлікпен көшіру кезінде алып жүруге де тартылуы мүмкін. Ондай жағдайда олар зақымданушыларды күтуде жөне жол жүрген кезінде алғашкы медициналық көмек көрсетуді қамтамасыз етеді.
СД құжаттары
СД мен СП-ның күн сайынғы жүмыстары олардың күнделіктерінде көрсетіледі. СД мен СП күнделігін оның бастығы жүргізеді. Қарамағында СД мен СП бар медицина-лык кызметшілер күнделіктерді мерзімді тексеріп тұрады. Тексеру кезінде жазылған жазбалардың дұрыстығы мен олардың орындалатын жұмыстарға сөйкес келуіне назар аударылады жөне СД, СП жұмысына баға беріледі. Күнделіктерді, кем дегенде, айына бір рет бастауыш ұйымының төрағасы карап отырады.
Санитарлық-қорғаныс және санитарлық-сауықтыру шараларын ұйымдастыру. Халықты диспансерлеу жұмысына СД (СП)-ның қатысуы.
Қызыл Крест пен Қызыл Жарты Ай коғамы (ҚЖАҚ) бастауыш ұйымының санитарлык-корғаныс жұмысын денсаулық сақтау пункттері мен мекемелеріндегі АҚ штатымен бірлесіп жүргізеді. Қызыл Крест жөне Қызыл Жарты Ай коғамының комитеттері (бастауыш, аудандық жөне т.б.) СД мен СП-ньщ табельдік жабдықталу жағдайьша қоғамдык бақылау жасап, оқу-өдістемелік кабинеттерінщ оку құралдарымен камтамасыз етілуін тексереді.
Санитарлық-қорғаныс жұмысы
ҚК мен ҚЖАҚ-тың бастауыш ұйымы бұл жұмысты денсаулық сақтау пункіті мен мектептегі АҚ штабымен бірлесіп өткізеді. Қоғамның бастауыш ұйым комитеті жоғары сьшып оқушыларьш алғашкы медициналык жөрдем көрсетуге үйретеді, сондай-ақ СП мен СД дайындау жұмыстарын жүргізіп, жыл сайынғы СП мен СД жарыс-тарын өткізуге катысады. ҚЖАҚ пен ҚК комитеті денсаулык сақтау органдарымен бірге жоғары сынып окушылары мен мектеп қызметкерлерін жаппай кырып-жою каруларынан қорғауға байланысты жалпыға ортак білім минимумы бағдарламасы бойышпа емтихан тапсыруға дайыңдауға қатысады (1986 жылғы СД мен СП-ны дайындау бағдарламасы).
Санитарлык-корғау жұмыстарының маңызды белімдері ақысыз қан еткізуді насихаттау мен дамыту, кызметкерлер мен мұғалімдерді ақысыз қан өткізушілер катарына тарту болып табылады. Санитарлык дружиналарды дайындап оқыту үшін жеткілікті оку кұралдары бар; дайындалып кұрылған СД мен СП толық табельдік жабдықталған, оның сакталуы жүйелі түрде тексеріліп тұрады. СД командирлері АҚ курсында дайындықтан өтеді. СД мен СП дайындау үшін жүйелі түрде сабактар ұйымдастырылуы керек, оларды
310
төжірибелі мамандар өткізеді. Зақымдану ошактарында алғашқы медициналык жөрдем көрсетудің практикалық дағдыларын игеруге, зақымданушыларды зақымдану ошағынан шығарып, оларға арнайы өвдеу жұмыстарын жүргізуге көп көңіл бөлінеді. Олар арнайы сыныптарда дөрігер-оқытушы басшылығымен муляждар көмегімен жаттығады. Оқушылар дөрілі препараттарды енгізу, таңу, бұрау салуға, қан кетуді токтату техникасына, дене учаскелеріне санитарлык еңдеу жұмыстарын жүргізу жүмыстарьша, реанимациялауға үйренеді.
Ақысыз кан өткізуді насихаттаудың нөтижесі — сабақтарда, ауызша жөне баспасөзде жаппай үгіт жұмыс-тарын жүргізуге, тақырыптык кинофильмдер, баяндамалар жөне кан өткізу туралы өңгімелер өткізудің дұрыс жолға қойылғанына байланысты болады.
Дезинфекция дегеніміз — сыртқы ортаның өр түрлі субстраттары мен өр түрлі объектілерінде жұқпалы ауру қоздырғыштарын жою қүралдары мен төсілдері. "Дезин-фекция" түсінігі үш бөлімді біріктіреді; дезинфекция — залалсыздандыру, дезинсекция — жұқпалы ауруларды тасушы, буынаяқтыларды (жөндіктерді) жою жөне дератизация—бірқатар аурулардың коздырғыш көздері— кеміргіштерді жою.
Залалсыздандыру мақсатына байланысты: алдын алу, ағымдағы, корытынды (ағымдағы жөне корытынды дезинфекция эпидемиялық ошақта жүргізіледі) болып бөлінеді. Алдьш алу дезинфекциясы қоғамдык орындарда: асхана, монша, кір жуу, вокзал, шаштаразда жөне т.б жерлерді жүйелі түрде залалсыздандыру жолымен жергілікті жерлерді сауыктыру жөне жүқпалы ауру-лардың пайда болу немесе таралуының, олардың бар-жоқтьиына карамай, алдын алу мақсатында жүргізіледі.
Бүған бөлмені желдету, ылғалды тазалау, су тарткыш станциясындағы су күбырларының суын тазалау жөне хлорлау, сүтті пастеризациялау жөне қайнату, дөрет-ханаларды залалсыздандыру, жеке гигиена ережелерін сақтауға жағдайлар жасау жөне т.б. кіреді.
Қорытынды дезинфекция ауруды көшірген, ауруханаға орналастырған сон, айықканнан немесе өлгеннен кейін жүргізіледі. Оның мақсаты — ауру кол тигізген жиһаздар, тесек, бөлме заттарындағы жұкпалы ауру қоздырғыштарьш толық жою.
Дезинфекциялаушы кұралдар: механикалык, физика-лық жөне химиялык больш бөлінеді. Механикалык кұрал-дар — бұл бөлмені ылғалды тазалау, желдету, шаңын кағу, іш кшмдерді жуу, колды, денені жуу. Ол тек қосымша мөнге ие, өйткені жиналған кірмен бірге ауру қоздырғыштары ішнара ғана жойылады жөне толың залалсыздандыру қамтамасыз етілмейді.
Залалсыздандырудың физикалық күралдарынан: от, ыстьщ ауа, кайнаған су, сумен канықтырғыш бу, ультра-күлгін сөулелер колданылады.
Дезинфекцияның химиялық қүралдары өр түрлі объектілер мен қоршаған орта заттарының беткі қабаты мен ішіндегі, сондай-ақ өр түрлі субстрат (нәжіс, ірің, қақырық және т.б.) қоздырғыштарды жойып жіберетін (қатерлі) әр түрлі химиялық заттарды қолданудан тұрады. Кебіне хлорлы ізбес, хлорамин, лизол, спирт, әр түрлі сілтілер мен қьшщылдар, құрамында оттек бар препараттар, сутек асқьш тотығы (0,5—6 пайыздық ерітінді түріндегі); пластмасса мен әйнектен жасалған бұйымдарды стерилизациялау үшін 0,05—0,1 пайызға дезоксон 1 ерітіндісі колданылады.
Дератизация және дезинсекция алдын алу іс-шаралар мен жою жұмыстары негізінде жүргізіледі.
Пөтерлік ошақтарды залалсыздандыру үшін залал-сыздандыратын зат түріне байланысты өр түрлі төсілдер қолданылады. Тұрғын жайлар 0,2 пайыз хлорлы ізбестің тұндырылған ерітіндісімен дезинфекцияланады, өңдеуді пөтердщ кірер есігінен бастайды, біртіндеп барлык жайды, өсіресе ауру жаткан бөлмені ерекше өңдейді. Өңдеу үшін 0,2—1,3%-дық хлорамин ерітіндісш қолдануға болады. Ауру бөліністерін (қақырығын) залалсыздандыру үшін кұрғак хлорлы ізбес қолданады (бөлініс көлеміне қарай пре-параттың 1/5 бөлігін). Хлорлы ізбес бөлінген кезде еркін оттек пен хлорды бөліл шығарады, бұл микробты клетканы өлтіреді. Акжайманы, іш киімді 3%-дық хлорамин ерітіндісіне салады, сондай-ак сутек тотығы, лизол, сода және т.б. қолданады. Тағам қалдықтарьш, кокысты шелекке жинап, оған дезинфекциялаушы ерітінді күяды.
Жұмыста колданылатын препараттар мен ерітінді концентрациясын таңдауда қоздырғыштардың беріктігі (кейбіреулеріне қарсы дезинфекция жүргізіледі) анық-талады, сондай-ақ өңделетін беттін ластануы дәрежесі мен сипаттамасы ескеріледі. Оньщ тікелей шарты бетті толық жуу болып жабылады. Дезинфекциялаушы құралдардың 1 м2 залалданған ауданға дұрыс жүмсаудың маңызы зор. Өңделген беттегі микробтар бірден емес, белгілі бір уақыт өткен соң өледі.
СП жөне СД халық шаруашылық объектілерінде құрылады, оларды объект басшылығы ҚК жөне ҚЖАҚ ұйымдарымен бірлесе құрады. Екі жөне одан да көп ауысымда жинақталады, СД 16—55 жас аралығындағы өйелдерден, 16—60 жас аралығындағы ерлерден жинақ-талады. СД жөне СП кұрамына медициналық білімі барлар, оның іпгінде, запастағы мешрбикелер кірмейді. Құрылған СД-ға тіркелу нөмірі беріледі. СД командирі мен СД бастығы болып оку бағдарламасы (АҚ курстары, жиындары) бойынша даярлықтан өткен адамдар тағайындалады
в) Қорытынды бөлім – 10 минут.
Сұрақтар мен тапсырмалар:
1. Санитарлық постылар оқу орындарында қандай мақсатпен уйымдастырылады?
2. Санитарлық дружиналар мен санитарлық постылар бейбіт уақытта қандай міндеттер атқарады?
3. Бастауыш ұйымдардағы санитарлық-қорғаныс жумыстары туралы айтыңдар.

Бастапқы әскери даярлық пәнінің ұйымдастырушы оқытушысы: _____________ .