. Ас қорытудың маңызы

Т.Жанұзақов атындағы орта мектеп
Алматы облысы
Райымбек ауданы
Биология пәні мұғалімі
М.Жұмаділова

Мақсаты қою кезеңі:

Білімділігі: Тамақтанудың салауаттанудың негізгі мәселелеріне түсінік беру
Дамытушылық: Дұрыс тамақтану мәселесін жүзеге асыру
Тәрбиелік: Дұрыс тамақтану денсаулық үшін маңызын қарастыру.
Ұйымдастыру. Оқушыларды түгендеп, дайындықтары тексерілді.
Сабақтың түрі: Дәстүрлі сабақ
Сабақтың типі: Жаңа сабақ
Сабақтың әдісі: Жаңа сабақ түсіндіру, сұрақ-жауап, мақал-мәтел.
Көрнекіліктер: Слайд, жеміс-жидектер, көкеністер, тірек-сызба.
Жаңа сабақ.
Ежелегі римдіктер «біз тамақ үшін өмір сүрмейміз, өмір үшін тамақ ішеміз» деген
даналық сөзі бар.
Анықтамасы: І анықтамасы
Дұрыс тамақтанудың:
ІІ анықтамасы
І анықтамасы- ішкен тамақпен шығындалатын энергия арасындағы тепе-теңдікте болуы.
ІІ анықтамасы – тамақтың химиялық құрамының ағза қажеттілігіне сәйкес болуы.

Адам тіршілігенде астың маңызы ерекше

дұрыс тамақтану арқылы түрлі аурулардан сақтануға болады.

Сипаттамасы: дұрыс тамақтану пайдалы

қажетті тағамдарды таңдау

тамақтану режимін сақтау

тиімді ас рационын құру

тамақтану ретін анықтау

денсаулық үшін маңызды

Шарты: Тамақтанудың 5 негізгі шарты бар.
1. Тағамның құрамында негізгі қоректік заттар: нәруыз

май

көмірсулар

2. Тамақ рационында қосымша заттар дәрумендер

микроэлементтер

тағамдық талшықтар

Дәрумендер А (көзге,теріге пайдалы)

В (жүйке жүйесінің қызметін реттейді )

С (жұқпаларға қарсы тұрады)

Д (сүйектің дамуына қажет)

Е (оттегін тасымалдайды)

Минералды заттар Кальций (қаңқаның дұрыс дамуына)

Магний (жасушалар қызметін реттейді)

Калий (бұлшық еттердің қалыпты жұмысы үшін)

Натрий (сұйықтықты реттейді)

Темір (зат алмасуды және имунитетті көтереді)

Мырыш (жұқпалардан қорғайды)

Тағамдық талшықтар асқазан
(тек өсімдіктерде болады)

ішек жолдарына көмектеседі

3.Тағам нәрлілігі адамның жасына

мамандығына

денсаулық күйіне

табиғи-климат жағдайына сәйкестігі.

4. Тәулік бойы тамақтану тәртібін

мөлшерін сақтау қажет

санитарлық
5. Тағамдар
гигеналық

сапалы болу керек

Түсініктеме:
Тағам өнімдерінде белоктың бір бөлігі

майлардың бір бөлігі

көмірсулардың төрт бөлігі
Егер тағамда осы заттардың бірі жеткіліксіз болса тән әлсіреп

әр түрлі ауруларға ұшырайды

Нутриенттер денені түзеуде, яғни пластикалық қызмет атқарады;

энергия алады, яғни ағзада энергиялық қажеттілігін
қанағаттандырады.

Нәруыз адамның ұлпаларын

мүшелерін

өлген жасушалардың орнына

жаңа жасуша түзеді.

Нәруыздар пластикалық

аз мөлшерде энергетикалық болады.

Нәруыз түзілуі бойынша өсімдік текті
жануар текті
аминқышқылдар
(табиғатта жоқ)

Аминқышқылдар қанға түсіп ағзаға таралады

жаңа жасушалар түзеді

ұлпаларды құрайды
бұзылғандарын қалпына келтіруге қатысады.

Аминқышқылдар нәруыз
құрамына байланысты жай нәруыз
күрделі нәруыз

Жай нәруыздар гидролиздегенде, тек аминқышқылдарға ыдырайды.
Күрделі нәруыздар гидролизденгенде, аминқышқылдары мен көмірсуларға ыдырайды.

200 астам аминқышқылдар бар. Соның ішінде 20-сы ғана нәруыз молекуласына кіреді.

Нәруыздар –тірі ағзалардың құрылыс материалы

Нәруыз бұлшық ет жасушалары

қан

ми

жүрек

бауырды жаңартуға қатысады.

Балалардың ағзасында нәруыз жетіспесе өсуі тежеледі
бала арықтайды
әлсізденеді

Нәруыз қарында
ішекте

аминқышқылдарға дейін ыдырайды.

Нәруыздар малдан

өсімдіктерден алынатын тағамдар мен бірге түседі.

Сергіту сәті: Тағамдар туралы мақал-мәтел.
2. Көмірсулар-энергетикалық материалдық негізгі көзі. «Көмірсу терминін ғылымға 1844 ж орыс ғалымы К.Шмид енгізген.

Көмірсулар қант

крахмал

клечатка түзеді.

Көмірсулар қантта

көкеністе

жемістерде

жидектерде

кондитер өнімдердің құрамында болады.

Көмірсулар пайдалы

пайдасы аз болып бөлінеді

Пайдасы жеміс жидектерде көп болады
Фруктозаны құрайтын көмірсулар (жеміс шырынында, балда, қант
қызылшада болады)

Пайдасы аз крахмал (өсі-ң жапырағында, сабағында, түйнегінде, тұқымында)

сахароза (қызылша н/е қанат қамысы)

глюкоза (жүзім қанты)

Крахмалдың құрылысы өте күрделі, ол адам ағазасында қантқа айналады. Қант ағзада мөлшерден тыс асып кетсе, қант диабетіне әкеп соғады.
ұннан жасалған тағамда (75-80
Крахмал
картопта (25

жармада (20

Ағзада көмірсулар мен майлардың
ыдырауынан түзілетін энергия бұлшық ет жұмысына

адам тіршілігінде қамтамасыз етіледі

Клечатка ағазаға cіңірілмейді

Ішектің қозғалысын жоғарылатады
Тамақ қалдықтарын ішекпен жылжытады
Сыртқа шығаруын қамтамасыз етеді
3.Майлар энергия көзі

Пластикалық материал

Майлар тері астында жиналады

ағзаға жылу шығаруын төмендетеді

ішкі мүшелер арасында жұмсақ қабат атқарады

Тәулік бойы қолданылатын майдың мөлшері 80-100г
Адам үшін ең маңызды майлар сүт өнімдерінде
сүтте
сары майда
кілегейде
қаймақта
сүзбе
ірімшікте

Майлар
Көкөністерде

жемістерде
өсімдіктерде болмайды.

Майлар шемішкеде

жаңғақта болады

Тамақ рационында малдан алынатын майларды (30-35 % -ға ) дейін шектеу
керек
өсімдіктен алатын маймен алмастыру керек

Майлар химиялық құрамы бойынша қаныққан
қанықпаған

Қаныққан майлар (малдан алынады) мал майы

шошқа майы

майлы ет

сары май

қаймақ

жаңғақ

какос

пальма майы


Қанықпаған майлар –олар өсімдіктен алынатын майлар.

Ағзаға пайдасы аздау қан құрамында холестерин мөлшерін көбейтеді.

жүрек – қантамырлар жүйесінің ауруларына әкеп соғады.

Майлардың алатын орны ерекше , ол құрылыс материалы

энергия көзі

қорғаныштық қызметке ие

су көзі болып табылады.

4.Жаңа сабақаты түсінгенін тексеру:
1-тапсырма.1.Сұрақ-жауап арқылы
2.Тиімді тамақтанудың қандай ережелері бар?
3.Семірудің,арықтаудың себебі неде?
4.Ағзада витаминнің азаюы жылдың қай мезгіліне байланысты?
5.Нәруыз жетіспеген жағдайда ағзада қандай өзгеріс болады?
6.Адам ағзасында аминқышқылдары қандай мақсатта пайдаланады?
7.Көмірсулар қандай тамақпен ағзаға түседі?
8.Қандай көмірсулар пайдалы,қайсысы пайдасы аз?
9.Қантты немесе крахмалды көп мөлшерде қабылдағанда ағза қандай өзгеріске ұшырайды?
10.Адам ағзасы үшін майдың маңызы қандай?
11.Адам ағзасы үшін клечатканың маңызы қандай?
12.Қандай тағамдарда қаныққан және қанықпаған майлар кездеседі?
2-тапсырма.
І қатар таңғы асты
ІІ қатар түскі асты
ІІІ қатар кешкі асты параққа жазып береді.
Бекіту кезеңі.Венн диограмасы.
Жеке оқушымен жұмыс.
1 оқушы-көкөністердің суретін салу
2 оқушы-жемістердің суретін салу.
Қортындылау.
Тамақтану-адамның тіршілік етуінің басты шарты.
Қолданылған тағамның саны,сапасы,әртүрлілігі,тағамды уақытымен,ретімен қолдану,ағзаның тіршілік қызметіне қарай денсаулығына үлкен әсер етеді.
Тамақтану дегеніміз-физиолгиялық қажеттілік,тағам рацоинының нәрлігі,жұмыс сипатына,денсаулық күйіне,тамақтану режиміне байланысты болады.
Үйге тапсырма:Тиімді тамақтану режимін құру. .