. Жабдықтаушы процессін есепке алу.
а) Шикізаттар мен материалдардың түсуін есепке алу.
б) Өндіріс процесі үздіксіз жүретіндіктен өндіріс құрал–
жабдықтары мен еңбек құралдарының қорлары үнемі жаңаланып толықтырылып отырылады. Осыған байланысты бухгалтерлік есепте төмендегідей бақылау қызметі ұйымдастырады.
Бухгалтерлік есептегі қабылданған бағалау әдісіне байланыссыз (тәуелсіз) келіп түскен тауарлық–материалдық қорлардың нақты өздік құнын есептеу үшін транспроттық дайындау шығындары туралы мәліметтер қажет болады.
1. сатып алынған шикізаттар мен материалдарды тасу шығындарын төлеу, жанар–жағар май басқада құндылықтар оларды тиеу және түсіру шығыстары.
2. Жүкті станциядан сатып, жұмысының қоймасына дейін жеткізу шығыстары.
3. Әкелу (жеткізу) шығындары.
4. Кеден шығындары, делдалдық ұйымдарға жабдықтап көмектескені үшін төленетін коммисялық марапаттау шығындары.
5. Бюджетден қайтарылмайтын (толтырылмайтын) салықпен алымдар.
6. Материалдық шикізат қорларын тікелей сатып алуға байланысты және т.б.с.с. тікелей басқада байланыстар.
Сонымен өнімді өндіруге қажетті материалдардың сатып алу құны және оларды сатып алуға жұмсаған шығындар жиынтығы келіп түскен материалдық–шикізат қорлар көлемінің барлық нақты құнын құрайды. Жеке данасының құнын барлық өздік құнды олардың санына бөлу арқылы анықталады.
Осыдан келіп әрбір сатып алынған шикізаттар мен материалдарға олардың барлық көлемінің өздік құнымен шикізат пен материалдар бір данасының (бірлігінің) нақты өздік құнын анықтау мақсатында калькуляция құру қажет. Осы кезде калькуляция баптарының тізімін бухгалтерлік құжаттарда бірінші көрсетіледі. Өйткені бір түрлі материалдың өздік құны сатып алу бағасымен жеткізуге жұмсалған шығындардың түрлеріне байланысты әртүрлі болуы мүмкін.
Шикізаттар мен материалдардың өздік құнының калькуляциямен құжаттар негізінде бухгальтерлік есепке алу топтарында жазу жүргізіледі. Материалдар мен шикізаттардың жиынтық есепке алуда нақты өзіндік құны элементтері бойынша тауарлы материалдарды жазу шотының 2 бөлімінде, материалдар шотының 20 бөлшегін, материалдар бухгалтерлік есепке алудың бас жоспар шоттарында Қ.Р. субъектілерінің қаржылық шаруашылық қызметінде көрсетіледі.
Калькуляция негізінде шикізаттар мен материалдардың нақты өзіндік құнын анықтауға екі дербес шот ашылады.
- Шикізаттар мен материалдар сатып алу құны бойынша.
1. Транспорттық дайындау шығыстары.
Шикізаттар мен материалдардың өздік құнының калькуляциясы.
Кесте 10.3.1.
Шикізаттар
мен материал
дар
атауы
Шығын
баптары «А» «Б»
Барлық
көлемінде Бір килограмы
на Сатып алынған барлық көлемге Бір килограмы
на
Сатып алу құны 300 000 50 - 00 250 000 50 - 00
Материалдар мен
шикізаттарды тасымалдауға жұмсалатын
шығыстары 10 000 1 - 70 - -
Тиеу–түсіру шығыстары 3000 0.50 2000 0.40
Басқа шығыстар 2500 0.42 1000 0.20
Барлық (нақты өздік құны) 315 500 52.28 253 000 50 - 60
Бірінші операция № 235 счет фактурасы бойынша (10.1.3. 2000 ж) Акционерлік қоғамына (АҚ) «Дана» және «К», «А» 600 кг шикізаттар мен материалдар әр килограмына 50 теңгеден 300 000 теңгеге келіп түсті.
Счет фактурасында тасымалдаушы көлік мекемелерге жұмсалатын шығыс–10 000 теңге.
Тиеп–түсіру шығындары–3000 теңге.
Басқа да шығындар – 2500 теңге болып белгіленген.
Екінші операция№ 126 счет фактурасы бойынша (12.03.2000ж.)
«Сағыныш» жауапкершілігі шектелген жолдастықтан (ЖШЖ) 5000 кг «Б» шикізаттар мен материалдар бір келограмына 50 теңгеден барлығы 250 000 теңгеге келіп түсті.
ЖШЖ–счетында тиеу–түсіру шығыны–2000 теңге.
Басқадай шығындар 1000 теңге бағаланып көрсетілген .
Бухгалтерлік хаттауда бірінші операция былай жазылады.
Дебет №201 шотында «Шикізаттар мен материалдар» (талдау шот материалдар «А»)–315500–00
Кредит №671 шотында «Жеткізіп берушілер мен материалдармен есеп айырысу» ( талдау шоты АҚ «Дина» және «К»)–30000–00
Кредит №671 шотында «Жеткізіп беруші» (талдау шоты «Т,З.Р»)– 15500–00
Бухгалтерлік хаттауда екінші операцияны жазу.
Дебет №201 шотында «Шикізаттар мен материалдар» (талдау шоты «Б» материалдар)–253000–00
Кредит №671 шотында «Жеткізіп берушілер мен мердігерлермен есеп айырысу» 253000–00
Кредит №671 шотында «Жеткізіп берушілер мен мердігерлермен есеп айырысу» (талдау шоты)–3000–00
Жинақтау есебі (Шикізаттар мен материалдар)
Дебет Кредит
С–до 1. 300000
10 000
3 000
2 500
2.250 000
2 000
1 000
Айналым 568500
С–до 568500
Дебет «Жеткізіп берішілер» Кредит
С – до
1.300 000
10 000
3 000
2 500
2.250 000
2 000
1 000
Айналым Айналым. 568500
С – до 568500

Талдау есебі. «А» материалдары
Дебет Кредит
Операция
№ Мөлшер
кг Сатып алу
құны Нақты өздік
құны өздік құны
( кг. Үшін )
Сальдо
2 -
6000 -
300 000 -
15500 -
52 – 53
Айн 6000 300 000 15500 х
Сальдо 6000 300 000 15500
«Б» Материалы
Дебет Кредит
Операция
№ Мөлшері
кг Сатып алу
құны ТЗР Нақты
өздік
құны өздік
құны
1 кг Операция
№
Сальдо
1 -
5000 -
250 000 -
3000 -
253 000 -
50 - 60
Айналым 5000 250 000 3000 253 000 х
Сальдо 5000 250 000 3000 253 000
Кесте–жиынтық және талдау шоттарына жазу
Кестеде көрсетілгендей жиынтық есепке алудың шоттарында операциялар әрбір құжаттарға (10.3.1. кесте) шығындар элементтері бойынша жеке–жеке жазылады. Талдау есебінің шоттарында А және Б шикізаттар мен материалдар шоты бойынша калькуляцияның жиынтығын бір жолға жазып көрсету жеткілікті болады.
Осыдан келіп, бухгалтерлік есеп субъект қызметінің екі маңызды көрсеткіші туралы ақпаратты беріп оны басқару процессіне қолдануға мүмкіндік береді.
o сатып алынған (дайындалған) материалдар мен шикізаттар нақты өздік құнының жалпы сомасын ғана емес, сонымен қоса калькуляция негізінде шығының құрылымдық элементтері;
o дайындаудың (жабдықтаудың) нақты көлемін заттай (натуральный) және ақшалай өлшенген мөлшерімен көрсетіп, жинақтау шотың «Шикізаттар мен материалдарда» дебетінде және оған құрылған талдау шотында «материалдар» «А»,«Б» жазылған жазулар бойынша көз жүгіртіп байқап отыруға болады; .