. Оспанова Альфия Алтаевна
Сыныптан тыс іс- шара. 9 сыныптарға
Тақырыбы: Мақал-мәтелдер жарысы
Сабақтың мақсаты:
Ағылшын тіліндегі мақал-мәтелдердің қазақ тіліндегі мақал-мәтелдермен жасалу жолдарындағы үқсастықтарды айқындау. Яғни ағылшын тілін шебер сөйлеумен бірге, көркем сөйлей білуіміз керек. Ол үшін ана тіліміздегі мақал-мәтелдерді де жақсы білуіміз қажет. Себебі қазақ тіліндегі мақал-мәтелдердің ағылшын тіліндегі баламасын (эквивалентен) ауыз екі сөйлеуде қолдану керек.
Ағылшын - қазақ тіліндегі мақал-мәтелдердің үқсастықтары мен ерекшеліктерін салыстыру.
Іс шараның түрі: жарыс.
Іс шара барысы:
1. Ұйымдастыру кезеңі. Сынып екі топқа бөлінеді.
Тіл бейнелілігінің бірден бір көрсеткіштері - мақал-мәтелдер. Мақал- мәтелдерден халықтың ой санасы, дүниеге көзқарасы, ақыл-өнегесі мол көрініс тапқан. Мақал-мәтелдер ой-дәлдігімен, мазмұн тереңдігімен, түр жағынан ықшамдығымен ерекшеленеді. Онда өмірдің сан саналы құбылыстарына баға беріліп ой түйінделіп, халықтың ғасырлар бойғы тәжірибесі негізінде пікірайтылады. Халық терең ойды аядай қалыпқа сыйғызып, шебер беруге тырысады. Сөйтіп тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйінін жинақтап, қорытып береді.
Мақал -мәтелдер бойындағы үлттық бояу әр халықтың әлем бейнесімен тығыз байланысты. Яғни, мақал-мәтелдер - бір жағынан тіл көркемдігінің сипаты. Мақал -мәтелдер өз тарапынан мәдени ақпаратты символдау қызметін атқарады. Ә.Қайдар: «Кез келген этностың, ұлттың, ұлыстың тілінде оның басынан өткен бүкіл өмірінің өрнегі жатыр. Халықтың, яғни этностың шын мәніндегі болмысы мен дүниетанымы оның тілінде ғана сақталады. Әр түрлі заттың, құбылыстың аты-жөні, сыр сипаты, қоғамдық қатынастар әдет-ғұрып, салт-санамен дәстүрлер жайлы мағлұматтардың бәрі де кейінгі буындарға тек тіл фактілері арқылы ғана, яғни тілдегі сөздермен сөз тіркестері, фразеологизмдер мен мақал-мәтелдер арқылы жетіп келуі мүмкін» - деп өз тұжырымын айтқан болатын.
Бүгін сабағымызды ерекше түрде,яғни жарыс түрінде өткіземіз.
Жарыстың 1 бөлімі. Топтарға ақ бет таратылады,онда Мақал дегеніміз -........ және 2 топқа мәтел дегеніміз-........ деп жазылған сөздер бар. Топтардың мақсаты мақал және мәтел сөздерінің мағынасын ашып беру. Дұрыс және тез жазған топқа ұпай беріледі.
Жарыстың 2 бөлімі. Мақал немесе мәтел мағынасына салынған суреттер беріледі. Топтардың міндеті олардың мағынасын дұрыс табу.Мысалы: Не ексең , соңы орасың, Көп түкірсе көл. Әрбір дұрыс жауапқа ұпай саны беріліп отырады.
Жарыстың 3 бөлімі. Ағылшын тілінде берілген мақалды аяқта:
The more you learn - to learn, a power, the more you know.
Knowledge is- to learn, a power, the more you know.

It’s never too late- the more you know, to learn, a power.
Live and- the more you know, learn, a power
Жарыстың4 бөлімі: Баламасын табу.Мақал-мәтелдерден біз белгілі бір халықтың этнос болмысын, оның рухани-заттық мәдениетін, дүниетанымын, салт-дәстүр, әдет-ғұрып, наным- сенімін, т.б. туралы бай информация табамыз.
Қазақ мақал-мәтелдері мал шаруашылығына, саятшылық-құс баптауға, кей кездері егіншілікке байланысты болса, ағылшын тіліндегі мақал-мәтелдерінің көп бөлігі бағбаншылық саласын қамтиды. Тапсырма: қазақ тіліндегі мақалдардың ағылшынша баламасын табу.Мысалы: The rotten apple injures its nature. Шірік алма табиғатын бұзады.Бір құмалақ бір қарын майды шірітеді. Acorns were good till bread was founded. Адамның тоғышарлығына байланысты. Тойғанда тоқтының еті топырақ татиды. Қарын тойса, қарта әлем сасиды.
-Айтылған сөздер, үзінділер халықтың көңілінен шығып, кең қолданысқа кез болса бірте-бірте қанатты сөзден мақал-мәтелге айналады. Ендігі тапсырма: Шекспирден алынған кейбір үзінділерді қазақ тіліне өз баламаларын табу: Brevity is the soul ofwit- Аз сөз-алтын. Rieh gifts are poor when givers prove unkind - Ғайыптан тапқан алтыннан ақсақал берген бата артық, қайыры жоқ жақыннан жаны жақсы жат артық.
A little learning is dangerous. Шала оқу қауіпті. Жол білмеген адастырады,
Жөн білмеген шатастырады.
To err is human. Who shall decide when doctors disagree.
- Қай халық болмасын, билік пен байлыққы сүйенген абырой-атақты мысқылдап отырған. Ағылшын тілінде бұл қаһарлы Цезарьдың атымен байланыстырылса, қазақ әдебиетінде бай-болыстарды мысалға келтіреді.
Ceaser's wife is above suspicion . (Цезардың әйелі күдіктен жоғары.) Аузы қисық болса да, бай баласы сөйлесін. Бұл тек қана бір мысал оларды келтіре берсек олар шексіз. Сондық келесі жарыстың бөлімін бастайық.
-- Қазақ тіліндегі мақал-мәтелдердің ағылшын тіліндегі баламасын (эквивалентін) ауызекі сөйлеуде қолдану керек. Екі тілдегі мақал-мәтелдердің де құрамында сан есімдер жиі қолданылады. Әсіресе бір сан есімі көп кездеседі. Тапсырма: топтарға сан есім берілген мақалды беру . Топтың міндеті берілген сан есімдерді табу және осы сан есімдерге байланысты мақал-мәтелдер жазу. Мысалы қазақ тіліндегі мақал:
Бір мылтықтың аузына, мың кісі сияды.
Білекті бірді жығады, білімді мыңды жығады.
Мыңның түсін білгенше, бірдің атын біл.
Бір ақымақтан мыңға зиян, мың ақымақтан он мыңға зиян.
Ағылшын тілінде:
One man, no man.
Once bitten, twice shy.
Сол сияқты қазақ және ағылшын тіліндегі тұрақты сөз тіркестеріндегі "жеті" нумеративті тіркестерді қарастырайық. Жеті саны екі тілде де киелі сан болып есептеледі. Екі тілдің аңыз ертегілерінде, діни нанымдарында да көп кездеседі. Қазақ тілінде:
Жеті рет өлшеп, бір рет кес.
Жеті атасын білмеген - жетесіздіктің белгісі.
Ағылшын тіліндегі жеті нумеративіне қатысты:
At six and sevens (алты мен жеті арасында) - белгісіздік, көңілдегі мазасыздық, ой күңгірттігін білдіреді.
To knock seven bells out of somebody (біреуді жеті қоңыраумен ұру) - біреуді қатты ұру мағынасын білдіреді.
To throw a seven (жетіні лақтыру) - өну деген мағыналарды береді. Қазақ тіліндегі мақал-мәтелдер сияқты ағылшын тіліндегі мақал-мәтелдердің тақырыптары да әр алуан. Екі тілде де мақал-мәтел халықтың әлеуметтік шаруашылық, рухани өмірінің бар саласын қамтиды. Жақсы қасиеттерін марапаттауға, адамгершілікке тәрбиелеуге арналған.
Жарыстың 5 бөліміне де келіп жеттік.
Берілген мақалды аяқта:
1 .Diamonds eat...(diamonds)
2. A friend in need is a ... (friend indeed )
Берілген сөздерден мақал құра:
1 .The first blow half the battle
2. Home, west, best, east, or, is
3. Friend in need, indeed, a, is
Ағылшын тілінде (не қазақ тілінде) берілген мақал-мәтелдердің қазақша, ағылшынша баламасын тап.
All are not saints that go to church- Мазарға барғанның бәрі молда емес.
One man, no man. - Жаяудың шаңы шықпас, жалғыздың үні шықпас.
--Сөз соңында, қазақ және ағылшын тіліндегі мақал-мәтелдерге үңіле қараған сайын, оның қоғамның барлық саласын қамтитындығын аңғарасың. Бұл мақал-мәтелдердің басқа мәдениет қорынан ерекшелігі көлемі жағынан қысқа, мазмұны жағынан тереңдігіне ғана емес, көңілге ерекше қонымды, ұжымдылығында және барлық халыққа бірдей ортақтығында.
Демек, ағылшын және қазақ мақал-мәтелдері бірін-бірі тікелей қайталамаса да, біріне-бірі ұқсас болатынын байқадық.
 

10 сынып
Сабақтың тақырыбы: Sight of Almaty.
Сабақтың мақсаты: Алматы туралы ағылшын тілінде
сөйлеуге үйрету. Жаңа мәтіндермен . жұмыс істеу.
Эстетикалық тәрбие беру тәрбиелеу
Сөйлеу тілін дамыту
Сабақ әдісі: Сұрақ-жауап
Сабақ типі: Бекіту
Көрнекілігі: Тақырыптық суреттер
Пән аралық байланыс: қазақ тілі, география
Сабақ барысы:
I.Ұйымдастыру
А) амандасу
Б) жоқтарды белгілеу
II. Сабақтың тақырыбымен, мақсаттарымен таныстыру.
Our theme in our lesson is “Sight of Almaty.”
- Бүгінгі сабағымыз біздің саяхат сабағы болып табылады . Сабақ барысында Алматы қаласының әсем жерлерімен танысамыз, көптеген мәлімметтер аламыз. Қазір Алматы қаласы туралы жалпы мағлұмат алайық.
Exercise 1 read the text and answer the guestion: Why is Almaty an unusual city?
THE CITY OF APPLES
Almaty is an unusual city. It is a green city. American Rockwell Kent upon arriving in Almaty in the 1960s wrote "Alma-Ata is surely a premier city for its green decoration. It seemed to me I was walking through a forest. Buildings are entirely hidden by trees". The city is decorated with numerous parks and gardens, fountains and flower-beds. The word "almaty" means "with apple" in Kazakh. Previously, the city was called Alma-Ata that is “father of apples” Anyhow,meaning of the name city has always been connectedwith the wordpie". The ancient town of Almaty was an oasis along Silk Road right where modern Almaty is situated. Traces of ancient town are still found in the centreAlmaty. Almaty was the capital of Kazakhstan until November 1997. Astana is the new capital of the republic. However, throughout the President's Decree of October 20, 1997 Almaty has got the special status of the republican city. With the new status the city became a small state in a state - "apeculiarHong Kong". It hosts various internationalevents and it remains the premier scientific and CULTURAL CENTER of Kazakhstan.

Сұрақ-жауап жұмысы
Do you know the history of Almaty?
What do you know about the origin of the word “Almaty”? …
-Неге ол қала Алматы деп аталған?( оқушылардың өз ойлары)

-Келесі аялдамамыздың тапсырмасы : мәтіндерді оқып сұрақтарға дұрысжауап беруге тырысу.

OLD SQUARE

The Old Square is on Tole Bi; Street, between Panfilov Street and Abylai Khan Avenue. Its style ii somewhat different than that of the Republic Square. It was planned in 1957 at one of the Moscow architecture workshops. This was the former building for the House of Parliament. It is surrounded by lovely parks and fountains.
REPUBLIC SQUARE
It is on Satbaev Street, between Furmanov Street and Zheltoksan Street. On its southern side, the President's Residence, the former building of the Government and the National television are found. The western side of the square is decorated with the five-star Ankara Hotel…
Сұрақ-жауап жұмысы
What do you know about Old Square and Republic Square?
Have you been there?
Which square do you like best?
What is the beautiful building facing the CentralStateMuseum of Kazakhstan?

Келесі аялдаманың тапсырмасы: мәтінде не туралы айтылғаның оқып түсіну. Мәтін астында берілген тапсырманы жазбаша орындау.

Read the text

Central State Museum of Kazakhstan is located in Samal-1 I district. It was built in 1986.
The CentralMuseum is the home of the Republic's richest collection. The history of Kazakhstan comes alive in 120,000 items permanently exhibited in its four halls.
One of the attractions is a collection of gifts and souvenirs; presented to President NursultanAbishulyNazarbaev by leaders of other I states and famous people.
b) Kasteyev Museum of Fine Arts
The museum is named after AbilkhanKasteyev (1904-1973), the first Kazakh professional artist.
The museum's 14 halls present 1,500 works of fine and applied arts. Major \ halls focus on the Kazakh applied arts; Kazakh fine arts of 1930-1997 century.Russian fine arts of the 17th century; European fine arts of the 16th century and modern sculpture. It also has a rich collection of sides showing the world's masterpieces of architecture and painting. There are four restora¬tion workshops in the museum. Guided tours in English, French, German, Kazakh and Russian are available.

Write out the sentences in Present Simple
The museum is the home of the Republics richest collection….

Сұрақ-жауап жұмысы
What museums do you know?
Do you like visiting the museums?
Is there a museum in you city?...

Read the text about museums.

Ykhlas Republican Museum of Folk Musical Instruments
'The museum was founded in 1980. The museum has about 60 different types and varieties of Kazakhstan folk musical instrument. Many belonged to famous Kazakh improvising singers, poets and composers, such as Birzhan-sal, Abai, shambyl, and a woman-akyn Dina. The museum is located near the MilitaryHistoryMuseum in shady and beautiful park of the 28 Panfilov’s Guardsmen. Open Tuesday-Sunday, 9 a.m-6p.m, admission charge.

Books museums
The museum was founded in 1977. Its expositions show the history of the development of Kazakh written language, book-printing and modern publishing in Kazakhstan. Over 20.000 items are displayed including rare books in the original and manuscripts , book-plates, posters and maps.

Geological Museum
This museum presents collection of the minerals and rocks which occur in Kazakhstan’s land. The museum also has a salon selling jewelry and rock collections. It is a good place for visitors to buy souvenirs, jewelry. The museum also arranges five day geological tours over the ZailiiskyAlatay region

Nature museum
The nature museum is a section of the Zoology Research Institute of the Academyof Sciences. It offers two displays on paleontology and zoology. The paleontology features some very interesting exhibits with fossilized skeletons of animals and petrified wood found in the territory of Kazakhstan dating back to early geological epochs.

Бүгінгі сабақты қортындылай келе :
-Сендер бүгінгі саяхат сабақтан қандай әсер алдыңдар?
-Сабақ сендерге ұнады ма?
-Көркем қаламыз Алматы туралы қандай ойдасыңдар?
-Сабаққа байланысты қандай сұрақтарын бар?
( Оқушылар сабақтан алған әсерлерімен бөліседі)
Мұнымен біз Алматы қаласы туралы мағлұматтармен шектклмейміз. Келесі сабақтарда да ол қала туралы көптеген ақпарат аласыңдар. .