. Маңғыстау облысы
Бейнеу ауданы
Опорный орта мектебінің
қазақ тілі мен әдебиет пән
мұғалімі Жұмалиева Гүлнар
Тлегеновна.
Қазақ тілі 5-сынып.
Сабақтың тақырыбы: Сөздің тура және ауыспалы мағынасы
Сабақтың мақсаты: 1) білімділік: оқушының өз бетімен жұмыс жасауына дағдыландыру, сөздің қандай мағына беріп тұрғанын ажырата білуге үйрету. 2) дамытушылық:әр сөздің қандай мағыналары бар екенін ажырата білуге үйрету. 3) тәрбиелік: дұрыс сөйлеуге, сөздерді қолдана білуге үйрету.
Сабақ әдісі: баяндау, түсіндіру, сұрақ-жауап, ойын.
Сабақ көрнекілігі: плакат қағаздар.
Сабақ барысы: 1.Ұйымдастыру.
2. Үй тапсырмасы.
38-жаттығуды талдау.
Сұрақтар қойып қайталау.
Лексика нені зерттейтін ғылым?
Мысал келтір.
3. Жаңа сабақ. Сөздің тура және ауыспалы мағынасы. Сөздің затты немесе құбылысты атап білдіретін мағынасы тура мағына деп аталады. Тура мағына әр заттың өзіне тән жеке мағынасы болып табылады, сол арқылы біз оны айыра аламыз. Мысалы: аспан, жер, бұлт- заттарды атаса, биік, жылы, жақсы деген сапаны, бару,келу, оқу-қимылды атайды.
Сөздер тура мағынада айтыла бермейді. Ол тура мағынасының негізінде туып, көпшілікке түсінікті ауыспалы мағыналары да болады.

Мысал келтірейік.

Көз Тіл Өткір
Адам, хайуандардың Бұлақтың көзі Дене мүшесі ана тілі пышақ сөз
көзі, дене мүшесі күннің көзі орыс тілі
шет тілі
Енді жаттығулармен жұмыс.
41-жаттығу
3-топқа бөліп беріледі.
І топ.
Бет, құлақ, қабырға-сөздерінің тура және ауыспалы мағыналарын тауып, басқа сөздермен байланысқа түсіріп тіркестіріп сөйлем құраңдар.
ІІ топ.
Дүние, кілт, келу.
ІІІ топ.
Ақ, өту, терең.
42-жаттығу. Ауызша. Өлеңде ауыспалы мағынада қолданып тұрған сөздерді, сөз тіркестерін табу.
Сөздің патшасы, сөз-сарасы.
Тілге жеңіл, жүрекке жеңіл
Сөзбен былғанса сөз арасы.
Іші-алтын, сырты-күміс сөз жақсысы
Сергіту. «Ұшты-ұшты» ойыны. Сөздің тура және ауыспалы мағыналарына арнап ойнаймыз. Ұшты,ұшты- ұшақ, қағаз, кірпі, шүберек, құс, алма, жүрек, темір ұшты.
Жүгірді, жүгірді- аққу, бала, қой, сақина, жастық жүгірді.
Жылады,жылады- сәби, дәптер, кілем, адам, жапырақ жылады.

Бекіту: Сонымен сөздің тура және ауыспалы мағыналары дегеніміз не?
Үйге тапсырма: 44-жаттығу. Тура және ауыспалы мағыналы сөздерді бөліп жазу, сөйлем құрау.
Бағалау: Сабаққа қатысқан оқушыларды бағалау. .