. Сабақтын тақырыбы: Ш. Уәлиханов - ғалым. Тәуелді септеу


Мақсаты: Білімділік.
Шоқан Уәлихановтың өмірімен, шығармашылық жолымен,
ғылыми еңбектерімен, жасаған саяхаттарымен танысып, мәтінді өз бетінше оқып, сұрақтарға жауап беруге, мазмұнын ауызша айтып беруге үйрету. Тәуелдік септеуді еске түсіріп, тапсырмаларды орындату.

Дамытушылық. Сауатты жазуға, дұрыс сөйлеуге, өз бетімен жұмыс істеуге үйрету, сөздік қорын дамыту және қазақ тілінде еркін сөйлей білу әрекеттерін жетілдіру.

Тәрбиелік. Ғалым еңбегін бағалай білуге, құрметтеуге, мақтан етуге тәрбиелей отырып, білімге, өнерге баулу.

Сабақтың түрі: Жаңа материалды меңгерту.
Сабақтың әдісі: Сұрақ-жауап, түсіндіру, әңгімелеу грамматика: тәуелді септеу.
Сабақтың көрнекілі: грам. кесте, бейнематериал, оқулықтар, сөздіктер.

Сабақтың барысы.
І. Ұйымдастыру кезеңі.
Оқушылармен сәлемдесу, сабақтың тақырыбы мен мақсатын хабарлау.
- Балалар, бүгінгі сабақта ұлы ғалым Шоқан Уәлиханов туралы мәтінмен танысамыз, оның өмирбаяны, ғылыми еңбектері, саяхаттары туралы әңгімелейміз.
- Сабағымыздың мақсаты: ұлы ғалым Ш. Уәлиханов туралы білімізді тереңдету, дұрыс сөйлеуге, өз бетімен жұмыс істеуге үйрену және сөздік қорымызды дамыту.
ІІ. Өткен тақырыпты тексеру.
- Үйге қандай тапсырма берілді?
Қазақ халқының ғалымдары
-Қазақ халқының қандай ғалымдарын білесіңдер?
Қаныш Сәтбаев, Нығмет Сауранбаев, Ғұбайдолла Айдаров, Василий Радлов, Василий Бартольд.
- Нығмет Сауранбаев туралы не білесіңдер?
Филология ғылымының докторы, профессор, қазақ тіл білімінің негізін салушылардың бірі. Оның енбектері: «Қазақ тілінің жасалуы туралы», «Қазақ әдеби тілінің тарихын зерттеу туралы»,т.б.
-Айдаров Ғұбайдолла кім болған?
Ғалым, 250-ден астам ғылыми зерттеу еңбектер, оның ішінде10 монография, студенттерге оқулықтар жазған.
- Қаныш Сәтбаев туралы айтым жіберіңдер.
Ғылым акдемиясының тұңғыш презіденті. Ол ғалым, оның тарихтан да, өнерден де, әдебиеттен де хабары мол. Ол қазақ жерінің пайдалы кендерді зерттеп, көптеген минералдарды ашты. Қазақта тұңғыш аспан денелеріне есімі берілген ғұлама-Қаныш Сәтбаев.
III. Жаңа сабақ.
1. Мұғалім:
Ш. Уәлиханов 1835 жылы Көкшетау облысының Құсмұрын бекінісінде, Абылай ханның шөбересі, Ресей патша әскерінің полковнигі, қазақ сұлтаны Шыңғыстың отбасында дүниеге келді. Омбы қаласында кадет корпусында оқып, 1853 жылы кадет корпусын бітірді, Оның араласқан адамдары: Г. П. Потанин, П.П Семенов-Тяншанский, Ф.М. Достоевский сияқты көрнекті тұлғалар және басқалар болды.
Ш.Уәлиханов тарихшы, публицист, лингвист, географ, музыка танушы, археолог, ентнограф, саяхатшы. Оның аса мңызды еңбектері: «Қырғыздардағы шамандық іздер» (Следы шаманства у киргизов), «Қырғыз шежіресі» (Киргизское родословие), « Жонғария очерктері» (Очерки Джунгарии).

2. Жаңа сөздер:
Кемеңгер – гениальный
Дарынды - гений, талант; способный, одаренный
Игілігіне – во благо
Сәуле – луч, сияние
Шам – шырақ – луч света, светило, лампа
Кішіпейіл - скромный
Елгезек – бодрый, шустрый
КСРО – Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы

3. Оқушыларды 3 топқа боліп, өз бетінше екі бөлімнен аудару. Ауызша қазақ тілінде мазмұндап беру.
4. Сұрақтарға жауап беру:
-Ш. Уәлиханов кім болған?
- Кандай адам болған? (кішпейіл, еңбекқор, елгезек)
- Қай оқу орнында оқыған?
- Қай жерлерді аралаған? (Аягөз, Тарбағатай, Қапал тауларын)
- 1856 жылы немен айланысады? (Қырғыз халқының тұрмысын, Ыстықкөл жағасын, Алматы, Қапал тауларын кезіп, халықтың әдет – ғұрпын, тұрмыс – салтын, әдеби мұраларын зерттеп, бай мағмұмат жинайды).

IV. Грамматика.

1.Тәуелді септеу: атам
Ат .с. кім? ата...
Іл. с. кімнің? ата...
Б. с. кімге? ата...
Т .с. кімді? ата...
Ж. с. кімде? ата...
Ш. с. кімнен? ата...
К. с. кіммен? ата...

2. Тәуелді септеу.
А). 6 - жаттығу (126 бет). Сөздерді тәуелді түрде септеңдер.
1 жақта қанатым -ауызша, 2 жақта қанатың- тақтада, 3 жақта сыныптасы-жазбаша

1 жақ қанатым 2 жақ қанатың 3 жақ сыныптасы
Ат.с. нем? қанатым нең? қанатың кімі? сыныптасы
Іл. с немнің? қанатымның неңнің? қанатыңның. кімінің? сыныптасының
Б. с. неме? қанатыма неңе? қанатыңа кіміне? сыныптасына
Т. с. немді? қанатымды неңді? қанатыңды кімін? сыныптасын
Ж.с. немде? қанатымда неңде? қанатыңда кімінде? сыныптасында
Ш.с.немнен? қанатымнан неңнен? қанатыңнан кімінен? сыныптасынан
К. с.неммен? қанатыммен неңмен? қанатыңмен кімімен? сыныптасымен

3. 4- тапсырма. Сөз тіркестеріндегі көп нүктенің орнына тиісті тәуелдік жалғауын қойып , сойлем құрастырыңдар.

Менің Отан..., оның жолдас..., сенің міндет..., оның үй..., менің білім..., оның қала..., сенің ауыл... .

V. Бекіту. Енді сабақты бекітеміз. Сендерге тапсырма:

1. 1 топ - Шоқан Уәлихановтың өмір баяны туралы эссе жазыңдар.
2. 2 топ - Шоқан Уәлиханов туралы кластер жасаңдар
3. 3 топ - Шоқан Уәлихановтың еңбектері туралы эссе жазады

VI. Сабақтың бағалау кезені:

VII. Үйге тапсырма: 1. Ш. Уәлиханов туралы реферат жазу.
2. Жаңа сөздерді білу.
3. Тәуелдік септеуді қайталау.

VII. Рефлексия кезеңі:
1. Бүгінгі сабақта қандайжаңа білім алдыңдар?
2. Қандай мәселелер сендерге қиындық тудырды?
3.Түсінбеген мәселеріңіз қалды ма? .