. Математика сабағында оқушылардың құзыреттілігін дамыту.
Омарова Р.К.
математика пәнінің мұғалімі Сәтбаев қаласы әкімдігінің
«№27 жалпы орта білім беретін мектебі» КММ
Қазақстан Республикасының «Білім туралы Заңында» білім беру жүйесінің басты міндеті: «ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктер негізінде жеке адамды қалыптастыруға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау, оқытудың жаңа технологияларын енгізу» делінген.
Қазақстан Республикасының білім беру жүйесін 2015 жылға дейін дамыту тұжырымдамасында орта білім берудің мақсаты – жылдам өзгеріп отыратын дүние жағдайында алынған терең білімнің, кәсіби дағдылардың негізінде еркін бағдарлай білуге, өзін – өзі дамытуға және өз бетінше дұрыс адамгершілік тұрғысынан жауапты шешімдер қабылдауға қабілетті жеке тұлғаны қалыптастыру деп атап көрсетілген. 12-жылдық білім тұжырымдамасында орта білім берудің басты мақсаты – Қазақстан Республикасының әлеуметтік, экономикалық және саяси өміріне белсене қатысуға дайын бәсекеге қабілетті тұлға дайындау деп атап көрсетілген, сондықтан оқу тәрбие үрдісінің алдында тұрған негізгі міндет табысты және тиімді әрекетке дайын өзінің пікірін білдіруге және өзінің іс-әрекетін өмір сүріп отырған қоғам үшін жауапкершілігін түсінуге қабілетті отбасындағы, қоғамдағы, ұжымдағы әлеуметтік рөлін сезінетін құзырлы тұлғаны қалыптастыру. Құзыреттілік ұғымы «білім», «білік», және «дағды» сияқты ұғымдарды қамтиды.
Құзыреттілік - адамың белгілі бір білім жүйесін тәжірбиеде пайдалана алу қабілеті де. Адамның өзі таңдаған қызметінде өз білімін көрсетіп, нені,қалай және не үшін үйренетінін алдын – ала айқындап, білікті маман болуға бағытталуы. Құзыреттілікке үнемі іздену, өзін – өзі жетілдіру арқылы жетуге болады. Көп ізденіс арқасында оқушылар нәтижеге жетеді. Ережелерді, заңдылықтарды, теоремаларды дәлелдеудің әртүрлі әдіс-тәсілдерін тауып, есептерді шешуде ең тиімдісін қолдана біледі. Матемаматика сабағында оқушылардың білімдік құзыреттілігін қалыптастыру-шығармашылық, теориялық және практикалық компоненттерден тұрады.
Оқушының білімдік құзыреттілігін қалыптастыру негізінің мазмұнын оқушы тұлғасының сапалық мінездемелері құрайды. Оқушының білімдік құзыреттілігінің қалыптасқандығы оның өздігінен білім алуға дайындық көрсеткіші деп түсінеміз. Оқушының өздігінен білім алуға, ізденіске талпынысындағы іс - әрекетін табысты жүзеге асыруға қажетті білімдік құзыреттілігінің қалыптасқандығының деңгейлері анықталады моделі өзара байланыстағы кезеңдерде жүзеге асады.
Білім сатылары бойынша әр пәннен күтілетін нәтижелер үш түрлі құзыреттілік бойынша сараланады. Негізгі құзыреттіліктер түріндегі күтілетін нәтижелер. Әртүрлі жағдайдағы мәселелерді анықтауға,өз шешімінің нәтижесін бағалауға, өз ісіне мақсат қоюға, оны іске асыру үшін қажетті жағдайларды анықтауға, ондағы жетістіктерге жету процесін жоспарлауға, өзіндік бағалау мен қорытынды жасауға, технологияларды нақты қабылдауға мүмкіндік туғызады. Сыни тұрғыдан талданған ақпараттар негізінде саналы шешім қабылдауға, өз бетінше мақсат қоюға және осы мақсаттарға жету үшін танымдық қызметтерді жүзеге асыруға өз бетінше табуға, талдауға, іріктеу жасауға, қайта құруға сақтауға түсіндіруге, және ақпараттарды тасымалдауды, оның ішінде қазіргі заманғы ақпараттық коммуникациялық технологиялардың көмегімен жүзеге асыруға, ақпаратты өңдеуге, оны жүзеге асыру үшін ақпараттарды қолдануға мүмкіндік береді. Адамдар мен өзара әрекет пен қарым- қатынас тәсілдерін білуді, түрлі әлеуметтік топтарда жұмыс істеу дағдыларын,қоғамдағы түрлі әлеуметтік рольдерді орындауды, өмірдегі нақты нақты жағдайларда шешім қабылдау үшін байланыстың түрлі обьектілерін қолдана алу білуін, өзіндік пікірін білдіруге қалыптастырады. Осы құзыреттіліктер бойынша жалпы алар болсақ оқушы бойына біртіндеп берілген білім негізінде, ұстаз шеберлігінің, ұзақ жылдық еңбек нәтижесінде берілетіні анық. Осы құзіреттіліктерді қалыптастырудағы басты әрекет-сабақ беру. Осы жерде Макаренконың «40 жыл мұғалім болсаң да, 45 минуттық сабағыңа дайындал» деген сөзі әр ұстаздың жадында сақтаулы деп ойлаймын. Сабақ беру –үйреншікті жай ғана шеберлік емес, ол-жаңадан – жаңаны табатын өнер. Сондықтан қазіргі таңда оқушыларға саналы тәрбие мен сапалы білім беру ісін жаңа талап тұрғысынан өзгертіп, оқыту тәсілдерін үнемі жетілдіріп отыруға міндеттіміз. Қазіргі кезде білім беру үрдісінде 50-ден астам педагогикалық технологиялар қолданылады. Тұлға құзыреттілігін дамыту үшін жаңа инновациялық әдіс-тәсілдердің ең тимдісін пайдалана білу. Математика сабағында оқушылардың құзыреттілін дамыту үшін «Сыни тұрғысынан ойлау» технологиясының маңызы зор. Сыни тұрғысынан ойлау технологиясын қолдану арқылы оқушылардың өз беттерімен меңгерген материалдағы ұғымдардың әрбіреуінің есінде ұзақ сақталып, оның білім деңгейінің артуына зор ықпал ықпал етеді. Бағдарламаның ішкі құрылымы 3деңгейден тұратын оқыту мен үйрету моделінен тұрады:
1. Қызығушылықты ояту. Үйрену процесі. Бұрынғы білетінімен, жаңа білімді ұштастырудан тұрады. Үйренуші жаңа ұғымдарды,түсініктерді өзінің бұрынғы білімін жаңа ақпаратпен толықтырады. Қызғушылықты оятудың екінші мақсаты үйренушінің белсенділігін арттыру. Оқушы өз білетінін еске түсіреді, қағазға жазады, көршісімен бөліседі, тобында талқылайды, яғни айту, бөлісу, ортаға салу арқылы тазарады.
2. Мағынаны тану. Бұл кезеңде үйренуші жаңа ақпаратпен танысады, тақырып бойынша жұмыс жасайды. Тақырып бойынша жұмыс жасауға көмектесетін оқу стратегиялары бар. Олар lNSERT және Түртіп алу жүйесі.
3. Үшінші кезең «Ой толғаныс» Дәл осы кезеңде үйренуші не үйренгенін саралап, салмақтап оны қандай жағдайда, қалай қолдану керектігін ой елегінен өткізеді. Сын тұрғысынан ойлауды дамытудың мақсаты барлық жастағы оқушыларға кез келген мазмұни сыни тұрғыдан қарап, екі ұйғарым бір пікірдің біреуін таңдауға саналы шешім қабылдауға үйрету. Сын тұрғысынан ойлау технологиясының мені қызықтырғаны баланың өзі ізденіп дәлелдеуі. Ол бұрын тек тыңдаушы болса, енді ізденуші, ойланушы, өз ойын дәлелдеуші, ал мұғалім осы әрекетке бағыттаушы, ұйымдастырушы. Өзімнің осы технология бойынша өткізген бір сабақтың үлгісін ұсынып отырмын.
Сабақтың тақырыбы: Қысқаша көбейту формулалары
Сабақтың мақсаты: 1. Қысқаша көбейту формулаларын жатқа айта отырып, оқушыларды есептер шығару дағдыларын қалыптастыру. 2. Оқушылардың ой-өрісін пәнге деген қызығушылығын дамыту.
3. Оқушыларды жауапкершілікке, ұқыптылыққа, шапшаңдылыққа үйрету.
Әдіс-тәсілдер: сұрақ-жауап, түсіндірмелі баяндау, топпен,сто
Түрі: қорытынды сабақ
Көрнекілігі: деңгейлік тапсырмалар, тест,бағалау парағы, слайдтар, БББ кестесі, семантикалық карта, интерактивті тақта, бағалау парағы.
Барысы: I. Ұйымдастыру кезеңі
а) амандасу ә) Н.Ә Назарбаевтің суретін слайдпен көрсету
б) сабақтың айдары
«Адамзат үшін XXI ғасыр жаңа технологиялардың ғасыры болмақ, ал осы жаңа технологияларды жүзеге асырып, өмірге енгізу, игеру және жетілдіру бүгінгі мектеп оқушылары сіздердің еншілеріңізде» /Елбасымыздың оқушыларға жолдауынан/
в) психологиялық ахуал туғызу «Жүрек жылуы» тренинг.
II. Үй тапсырмасын сұрау. (слайд арқылы есептің шығару жолы көрсетіледі)
III. Қызығушылығын ояту
а) Математикалық домино (сәйкестендіру) б) Ауызша есептер
Бұл бөлімде оқушылар осы формулалардың жауабын тауып, ережелерін қағазға түсіріп жазады. Жауабын жұбымен талқылайды.
IV. Мағынаны тану. а) деңгейлік тапсырмалар; б) тест тапсырмалар (әр топ басшылар өздері бағалап отырады).
V. Ой толғаныс. а) семантикалық карта; ә) бес есеп, бір формула; б) топтастыру әдісі.
VI. Рефлекция.БББ кестесі.Венн диаграммасы. Алынған өзекті тақырыпты басшылыққа ала отырып, және істелінген жұмыстарды қорытындылай келе, өзін-өзі бағалай білетін, шығармашылық деңгейі жоғары, жан-жақты тұлға қалыптастыра отырып, білім сапасын көтеремін, алған білімдерін өмірмен ұштастыруға бағыт бере отырып, оқушы құзырлығын дамытамын.Бұл технологияның тиімділігі – оқушының құзіреттілігін арттырып ғана қоймайды, сонымен қатар:
1. Жеке тұлғаның жетілуіне, дамуына бағытталады.
2.Мұғалім мен оқушылар арасында ізгілікті, қарым-қатынас орнайды.
3. Оқушының өздігінен жан-жақты білім алуына жағдай жасалады.
4. Оқушы ойын ашық айта алуға, пікір айтуға, алмасуға үйренеді.
5. Алған білімге сын көзбен қарауға, білімді сапалы түрде алуға дағдыланады.
6. Мәселенің ең негізгі түйінін табуға дағдыланады.
7. Оқушылардың шығармашылық белсенділігі артады.
Пайдаланған әдебиеттер тізімі:
1 . Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңы.
2. Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасы.
3. Муханов. М .Педагогикалық психологиялық очерктері. Алматы 1995ж
4. Кенжебеков Б. Маманның кәсіби құзыреттілік мәселесі. Ұлт тағылымы, №3, 2004 ж. .