. Раион имени Габита Мусрепова

Интегрираванный урок:

«Сәбит Мұқановқа – 110 жыл»
«Сабиту Муканову – 110 лет»
(11 класс)

Составители:
учитель русского языка и литературы
Байзакова Галия Майдановна,
1 категории
Новоишимской казахской средней школы
учитель казахского языка и литературы
Рамазанова Женя Нургазиевна,
1 категории
Новоишимской казахской средней школы

2009-2010

Цели и задачи:

1.Продолжить изучение жизни и творчества Сабита Муканова.
2.Показать тесную связь казахской литературы с русской литературой
3.Познакомить учащихся с тем, какое влияние на духовное творчество Муканова оказали русские мыслители.
4.Способствовать углублению знаний учащихся по русскому языку и литературе, развитию у них умственных способностей, повышению их интереса к актуальным культурным событиям в нашей стране и в России.
5.Помочь учащимся почувствовать нравственное, эстетическое воздействие культурного наследия на духовную жизнь человека, а также свою причастность к созданию всемирной культуры.
6.Развивать у учащихся умение выразительно читать художественные произведения, а также высказывать и обосновывать свое мнение по предложенной теме.
7.Развивать интерес к изучению иностранных языков.
8.Воспитывать у ребят чувство патриотизма, чувство любви к родной литературе и языку

Сабақтың мақсаты: білімділік-С.Мұқановтың өмірі туралы мағлұмат бере отырып,жазушының шығармашылық зертханасына үңілу,талдау орыс әдебиетімен байланысымен танысу;тақырыбы мен идеясын ашу;
тәрбиелік-жазушының шығармашылығын игерте отырып оқушылады адамгершілік қасиеттеге,тілін,тарихын, әдебиетін құрметтеуге баулу;
дамытушылық-оқушылардың дүниетанымын кеңейту,әдеби сөйлеу тілін қалыптастыра отырып көркем сөйлеуге бейімдеу.

Сабақ түрі: кіріккен сабақ

Сабақтың әдіс-тәсілі: шығармашылық,өзін-өзі дамыту,тірек
сызба,проблемалық,салыстыру.

Оборудование:
Компьютер
Интерактивная доска
Мультимедийный проектор

Наглядность:
Выставка книг
Буклет «Сабиту Муканову-110 лет»
Сәбит Мұқанов жөнінде әдебиеттер мен газет-журнал материалдары.



САБИТ МУКАНОВ

Тема урока:
Сабиту Муканову – 110 лет
Сабақтың тақырыбы:
Академик-жазушы Сәбит Мұқановтың туғанына -110 жыл


Сабақтың бағдарламасы:
1.Сәбит Мұқановтың өмір белестері
2.Сәбит Мұқановтың шығармашылық мұрасы
а)Поэзиясы
б)Прозасы
в)Драмасы
3.Әділдік үшін күрескен адам
4.Сәбит Мұқанов және орыс әдебиеті
5.Сәбит Мұқанов Ұлы жеңіске өз үлесін қосты.

Сабақтың барысы:
1.Кіріспе.Ұйымдастыру кезеңі.
Учитель:
В преддверии памятных дат- 110- летия со дня рождения Сабита Муканова и 65- летия Великой Отечественной войны - мы приглашаем вас в литературно-музыкальную гостиную «Сабиту Муканову-110 лет».
Мұғалім:
Бүгінгі сабағымызды Т.Кәкішұлының сөзімен бастағым келеді
Сәбит Мұқанов – бүкіл совет әдебиетінің
ең айбынды және жауынгер
солдатының бірі. Қазақ совет әдебиетінің туу,
қалыптасу, даму дәуірлеріне белсене
араласқан? әдебиеттің партиялық принципін
үнемі қатаң сақтауға және жүзеге асырауға,
социалистік эстетиканың бар талабына
жауап беруге талаптаннған,
күш-жігерін аямаған, сол жолда талай тар жол,
тайғақ кешуді басынан өткерген жазушы.
Т.Кәкішұлы.

Учитель:
Сабит Муканов один из ярких представителей казахской литературы. Прозаик яркого таланта, интересный драматург, вдумчивый исследователь литературного процесса, темпераментный публицист- столь велик творческий диапазон писателя. Стоявшего у истоков зарождения казахской литературы.
Мұғалім:
Мұқанов, Сәбит Мұқанұлы (1900-1973) – қазақтың әйгілі жазушысы, қоғам қайраткері, Қазақ КСР Ғылым академиясының академигі.
Туған жері қазіргі Солтүстік Қазақстан облысының Жамбыл ауданындағы Жаманшұбар деген жер.
Әке шешеден жастай жетім қалып, балалық шағын ауқатты ағайындарына жалданып, қой бағумен өткізген Сәбит өзінің талаптануымен хат танығанымен, мұғалім алдын көріп, жүйелі білім ала алмайды.

Оқушының баяндамасы: «Өмір мектебі»
«Өмір мектебі»-бір Сәбит емес,халық өмірінің мектебі
С. Мұқанов-прозашы,ақын, драматург,әдебиет зерттеуші, орыс әдебиетінде
(сызба-кесте )
1-слайд (С.Мұқанов өмір белестері)
1900 жыл 26 сәуір Ақмола облысы,Ақмола губерниясы,Қызылжар уезіне қарасты Таузар болысының екінші ауылында (қазіргі солтүстік Қазақстан облысының Жамбыл ауданы,Сәбит ауылы)дүниеге келді.
Бала кезінде «өлеңші бала» атанды.
1918-1919 жылдары Омбы қаласында ашылған мұғалімдер курсында оқиды.Ақындық жолға шындап ұмтылған кезі.
1922-1926 жылдары Орынбор жұмысшы факультетінде оқиды.
1926-1928 жылдары «Еңбекші қазақ»(қазіргі «Егемен Қазақстан»)газеті редакциясының бөлім бастағы.Қазақ мемлекет баспасында бас редактор.
1928-1935жылдары Ленинград университетінде,одан Мәскеуде Қызыл профессор институтында білімін толықтырады.
1935 жылы «Қазақ әдебиеті»газеті редактор боп тағайындалады.
1936 жылы Жазушылар одағы басқармасының төрағасы болып сайланады.
1937 жылы «халық жауларын әшкерелеу»науқаны кезінде орнынан босатылады.Партия қатарынан шығарылады.
1937-1943 жылдары Қазақтың Абай атындағы педагогикалық институтта сабақ береді.
1943 жылы кінәсі дәлелденбей партия қатарына қайта кіреді де,Қазақстан Жазушылар басқармасының төрағасы қызметіне кіріседі.
1952 жылдан таза шығармашылық жұмыспен шұғылданды.
1954 жылы Қазақстан республикасының Ғылым Академиясының академигі(толық мүшесі)болып сайланды.

Оқушының баяндамасы: «Қазақ тың жалшы шаруалар өмірі»
«Көңілім», «Неге тудым», «Жалшының зары»(1917)
Қазақ даласына келген төңкеріс тақырыбы.
«Бостандық»,»Кедей баласы», «Күресшіл ұрпаққа»(1919-1920)
Кедей теңдігі тақырыбы.
«Шоқпыттың шаруасы», «Сүт зауыты», «Егістік»(1920-1926)
Ескішіл салт-санаға сыннннауға ұмтылыс.
«Албасты», «Модонна», «Ағай мен жеңгей», «Қоғамның кемшілігі»(1920-1930)
1930 жылдар қазақ ақындарына жаңа заманды Маяковскийше жырлау талабын қойды.
«Ақынға», «мәдени бәсеке», «Майға сәлем», «Гүл бағындай Отаным», «Сөз-советтік армия», «Поэзия маршалы», «Мен кіммін деп мақтанам»(1930-1940)
Сәбит поэмалары.
«Жұмаштың өлімі», «Құрдас», «Жаулау үстінде», «Альбом», «Пионер», «Наурыз күні»,»Жетім қыз»(1926), «Батырақ», «Қанды көл», «Балбөпе»,»Октябрь өткелдері»(1927), «Құланның құны», «Сұлушаш»,(1928) «Тұрмыстың тұлпары», «Ақ аю»(1935), «Колхозды ауы л осындай»(1937), «Жұпархан»(1965)

Оқушы:
«Иә, Сәбит Мұқановтың домбырасы,
Қалдырған маған арнап мол мұрасы.
Сыйлаған» саған мәңгі тапсырдам»,- деп
Ұмытпас үлкен сыйлық болды, расы.

Бұл күнде домбырасын шертімін мен,
Саздарын асана мен өлке білген.
Сәбеңмен сырласқандай сияқтымын,
Шырқаймын, шырайланып көркем күнмен.

Сәбеңнің мен тартқанда сүйіп жаны,
Ондайда ән дегенің құйылады.
Жүсіпбек, әсіресе Манарбектің
Сәбеңе ұнайтұғың биік әні.

Өзі де ол әсем шерте білетұғың,
«Дұрыс» деп мәз қылықпен күлетұғын.
Ән-күйге әуелден-ақ жаны құштар
Домбыра десе құлақ түрет ұғын.
Сол домбыра Иекеңнің ұлы Жалбырдың үйінде осы күнге дейін асыл мұра ретінде ұқыпты сақтаулы.
Оқушының баяндамасы: «Сәбит-проза шебері»
Адғашқы туындысы 1922 жылы «Еңбекші қазақта» «Түсімде атпен басылған» еді.Әңгімелері. «Әсия,» «Ақбөпенің сыры», «Мырабек», «Керзаман».
Романдары.
«Адасқандар»(1929)-«Сын бая»(1935) орыс тіліне аударылды. «Мөлдір махаббат»(1959), «Теміртас»(1935), « Жұмбақ жалау»(1938) -«Ботакөз»(1948), «Балуан Шолақ», «Аққан жұлдыз» қазақ халқының ардагер ұлдары Балуан Шолақ пен Шоқан Уәлихановқа арналады. «Менің мектептерім»деген атпен М. Горькийдің өмірбаяндық шығармаларының («Жастық шақ», «Кісі есігінде», «Менің университеттерім»)әсерімен жазылды.(1941),2-кітап (1955),3-кітап(1963) кітаптарын жазды.
«Сырдария» (1948) Ұлы Отан соғысы суреттеледі.
«Аққан жұлдыз»((1970,1976),
Повестері.
«Есім», «Біздің заманның батырлары», «Тыңдағы толққындар»,
Әңгімелері.
«Достар», «Бақташының баласы», «Туған жердің тыңында», «Тыңда туған байлық», «Алыптың адымдары», «Адам атаның шоқысында», «Қызыл жар»
Ученик5:
Драматургиясы
Ол М. Әуезовпен бірігіп, «ақан мен Зайра»(1936) атты пьеса жазды.
«Алтын астық»(1940), «Гвардия , алға»(1942), «Күрес күндерінде»,(1942), «Күрес күндерінде»(1938), «Шоқан Уәлиханов»(1955), «Қашқар қызы»(1958), «Сәкен Сейфуллин»(1964),
Сәбит-қазақ тарихында сыншы,әдебиет зерттеушісі.
«Өсу жолдарымыз» (1960), «Батырлар жыры», «Айтыс», «20 ғасырдағы қазақ әдебиеті», «Жарқын жұлдыздар»(1964).Ол мектепке арналған «Ана тілінің оқукітабын»
Оқушының баяндамасы: «Ғалым»
Жастайынан халық арасында жиі айтылатын жыр дастандарды жаттап, өзі де ауызша, жазбаша өлең шығарып талаптанып жүрген Сәбит осы кезден бастап, шығармашылыққа шындап бет бұрады. Оның есімін жалпы қазақ оқырманына кеңінен танытқан «Сұлушаш» дастаны, «Адасқандар» романы осы кезде өмірге келді. Осыларға жалғаса жазылып, бірінен кейін бірі жарық көрген «Майға сәлем» (1933), «Сөз Советтік армия» (1934) атты өлеңдері, «Ақ аю» поэмасы (1935), «Жұмбақ жалау» романы (1938) және осылар тәріздес толып жатқан шығармалары қазақ әдебиетінің дамуында ерекше рөл атқарады. Осы кезге дейін атқарған сан салалы қызметінде болсын, шығармашылық өрлеу жолында болсын, ілгерлеудің басты кепілі терең білім екенін, онсыз көздеген мақсатында жету мүмкін еместігін айқын сезінген ол 1928 жылы Ленинград университетінің филология факультетінде оқиды, Москвадағы Қызыл профессура институтының әдебиет бөліміне түсіп оны бітіреді. «Қазақ әдебиеті» газетінің редакторы болады, Қазақстан Жазушылар одағын басқарады. Бұл жылдары да олөндіріп жазумен болды. Драматургия, сын, әдебиеттану салаларында ерекше еңбек етті. 200-ден астам әдеби сын мақалалар жазды. Қазақтың ауыз әдебиетін зерттеді, фольклор және көне жазба мұраларды жинап бастырды, әдебиет тарихы және ағартушы демократтар шығармашылығы туралы зерттеутт еңбектер жазды, халық поэзисының ірі өкілдері туралы толымды пікірлер айтты. Оның 1974 жылы жарық көрген «Халық мұрасы» деген тарихи этнографиялық шолуы халқымыздың мәдениеті, өнері, тілі, материалдық игіліктері жайында жазылған ерекше құнды зерттеу еңбек болды.
Жазушының шығармашылығында да, бүкіл қазақ прозасында да белгілі белес болған келелі туындысы кейіннен қайта өңделіп, «Ботагөз» деген атпен жарық көрген «Жұмбақ жалау» романы еді десе, оның саналы шығармашылық өмірін түгел дерлік қамтыған «Өмір мектебі» трилогиясы шын мәніндегі халық шежіресі болатын. Ол халықтың арасынан шыққан халықтың сүйікті жазушысы болды. Оның қазақ мәдениетін өркендету саласында сіңірген зор еңбегі кезінде жоғары бағаланды. Бірнеше мәрте Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің мүшелігіне, Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің депутаттығына сайланды, екі рет Ленин, екі рет Еңбек Қызыл Ту, «Құрметті белгісі» ордендерімен марапатталды. Бүкілодақтық бейбітшілік қорғау комитетінің мүшесі болды.
С. Муканов в русской литературе
Учитель:
И все же его надо воспринимать таким, каким он был – талантливый, самобытный, колоритный писатель, «ходячая живая энциклопедия» казахской истории, культуры, быта и традиций, внесший свою достойную лепту в развитие казахской культуры.
Он был крупным человеком во всех отношениях. По таланту, широте натуры, народному характеру, общительности и неуемной энергии. Несмотря на свою крупную комплекцию был очень подвижен и был весьма хлебосольным хозяином в доме! Не в силу своего батрацкого происхождения (такие деятели встречались на каждом шагу), а в силу бескомпромиссной преданности идеалам социалистического общества и классового подхода (причем до конца дней своих) в оценке тех или иных явлений общественной и литературной жизни Сабит Муканов имел много друзей и недругов. Он был Личностью и Художником, отношение к которому в обществе неоднозначно.
Ученик 7:
Сегодня разве где-нибудь в отдаленном ауле могут гостю в конце бешбармака предложить «асату». В городе такое уже давно не практикуется. Но Сабит-ага был тем из последних могикан, который в конце застолья, на свою ладонь клал солидную порцию бешбармака и ... Ты не успеваешь открыть рот, как он с широкой улыбкой на лице, умело и быстро, только ему ведомым образом, легким движением большого пальца заполняет твой рот едой. Он еще нес в себе древний обычай степи.
Вспоминая Сабита-ага, никак нельзя обойти молчанием Марьям-апай - эту благородную, умную, добрую женщину - реальное олицетворение женщины-матери, хранительницы очага, преданного друга и помощницы хозяина дома.
И в том, что бывшая квартира Сабита Муканова стала домом-музеем, не только проявление заботы правительства Казахстана, но и та самоотверженная настойчивость, которую проявила Марьям-апай, после кончины Сабит-ага. Он был завзятым театралом. Кстати, редкая премьера драматических или оперных спектаклей, проходили без его участия. Ну а на гала-концертах мастеров-искусств он всегда с Марьям-апай сидел в первом ряду. Он и в этом был неподражаем, редко кто так постоянно был предан театру.
Ученик 8:
Ему сопутствовала не только всенародная любовь, хотя она и преобладала - ведь поголовно все зачитывались его поэмой «Сулушаш», романами «Ботагоз», «Школа жизни», а потом «Промелькнувший метеор». Вслед ему раздавался и осуждающий ропот, особенно со стороны части молодежи, за позицию С. Муканова в отношении творчества Магжана Жумабаева и молодежного объединения «Жас тулпар». Мне приходилось тогда не раз говорить, что выдающиеся личности - тоже люди, им свойственно также ошибаться. И мы ценим их не за ошибки, а за то, что умеют и делают они и только они, как натуры творческие и неповторимые. И в творчестве Сабит Муканов был действительно неповторим.
Доклад: «С.Муканов и А.Шолохов»
Михаилу Александровичу Шолохову в этом году исполняется 95 лет.
«Я давно полюбил ваш чудесный край. Мне интересна культура вашего народа, язык и обычай казахов. Казахстан стал как бы второй моей родиной...»
Влияние Шолохова на Муканова заключается в том, что Шолохов своим художественным опытом учит, как добиться того, чтобы любой человек жил не только обособленной, замкнутой в себе жизнью, но и в массе, как частица ее, помогая создать полное впечатление движения народной жизни.
М.А.Шолохов любил казахскую землю,казахские песни, казахскую литературу.
Сабит Муканов восхишался талантом, редкостным мастерством М.Шолохова. Он писал «Вместе с появлением в печати первых глав «Тихого Дона» возник всеобщий интерес к Михаилу Шолохову, интерес, так естественно и закономерно переросший в добрые чувства благодарности и восхишения великим художником с берегов великой реки...»
Шолохов Муканов
1. «Судьба человека» Изобразил судьбу рядового советского человека, прошедшего войну, плен, испытавшего много боли, тягот, потерь, лишений, но не сломленного ими и сумевшего сохранить теплоту души
2.«Тихий Дон». Но все идейно-художественное убеждает нас в том, что все-таки в самой глуби тихого Дона бьет чистый родник — источник казачьего свободолюбия, мудрости, гуманности, любви к родным степным раздольям, высоты и поэтичности
1.Энергичного, порывистого в движениях, жизнерадостного человека

2. Сырдарья. Запахи степных трав и овечьих отар

Доклад: «С. Муканов и М.Горький»
Горький рассматривал литературу как одно из могучих средств укрепления дружбы народов, их сближения. «Мне кажется, - говорил он, - что литература всего легче и лучше знакомит народ с народом».
Под руководством Горького и при его непосредственном участии многое было сделано по развитию взаимосвязей и взаимодействия литератур.
С.Муканов и другие писатели в той или иной степени испытали на себе творческое влияние великого писателя. Они не раз писали в своих воспоминаниях о первых знакомсвах с произведениями Горького и впечатлениях от них, о значении того или иного горьковского творения в создании произведений или отдельных образов, в созревании тем, мотивов, а главное – в том, чему учились они у Горького, - об умении изображать действительность во всей сложности и богатстве ее жизненных явлений.
В одной из своих статей Муканов писал: «На меня незабываемое впечатление произвели его книги «Детсво», «В людях», «Мои университеты».В книгах Горького я увидел большое сходство тяжелой скитальческой судьбы молодого Горького и моей батраческой юности. Но, разумеется,не только это заставила меня написать автобиографическую повесть. Горький изумил меня своим непревзойденным художественным мастерсвом, свежестью и выразительностью языка, выпуклостью созданных им образов. Он тронул и взволновал до глубины души. Как генияльный мастер- музыкант, и к его первой скрипке в оркестре захотелось присоединится, чтобы пропеть на своем языке тот же мотив».
Горький
Муканов
1.Скитальческая судьба
1. Ағайындарына жалданып, қой бағумен өткен балалық шақ
2. «Я пришел в этот мир, чтобы не соглашаться» 2.Күрес жолдары.
3. Любовь к народу 3. Өз халқына сүйіспеншілігі

Учитель: В этом году исполняется 65 лет ПОБЕДЫ.
В послании «НОВОЕ ДЕСЯТИЛЕТИЕ - НОВЫЙ ЭКОНОМИЧЕСКИЙ ПОДЬЕМ- НОВЫЕ ВОЗМОЖНОСТИ КАЗАХСТАНА» президент РК Н.А.Назарбаев сказал: «Каждому участнику и инвалиду войны будет выплачена из бюджета единовременная помощь в размере 65 тысяч тенге. Это дань уважения нашим отцам и дедам за их самоотверженную борьбу и победу, за то, что они обеспечили нам мирную жизнь».

Доклад: «Сабит Муканов о ВОВ»
Оқушының әні: «Ана»
Выставка книг
Учитель:

Идти вперед,забыв свои печали,
Перед тобой теперь открыты дали,
В пути настойчивым и смелым будь-
Увидишь свет на новом перевале!
С.Муканов .