. КЛАСС 8А
ДАТА 24.11.2015
Предмет Русский язык
Тема урока Вводные слова
Цель урока выяснить, что такое вводные слова и какова их функция в предложениях ;познакомиться с группами вводных слов по значению; усвоить постановку знаков препинания в предложениях с вводными словами;
Задачи урока Воспитательные:
поддерживать дух толерантности, при анализе других точек зрения; воспитывать умение слушать и слышать, уважать другое мнение развивать критическое мышление через чтение информационного текста;
Развивающие:
развивать логическое мышление;
развивать языковое чутье, умение чувствовать красоту языка;
развивать умение работать в команде (компетентности: интеллектуальная, социальная, коммуникативная).
Ожидаемый результат: Умеют:
1. Опознавать вводные слова в живом речевом потоке (в речи дикторов радио, телевидения, в речи окружающих) и в письменной речи.
2. Интонационно правильно произносить предложения с вводными конструкциями.
3. Определять синтаксическую функцию вводных слов и предложений, производить синтаксический разбор предложений с вводными конструкциями.
3. Пользоваться синонимическими вводными словами и синтаксическими синонимами при передаче разной по содержанию и стилю информации.
5. Объяснять постановку знаков препинания в предложениях с вводными словами.
6. Правильно писать вводные слова, обосновывать их написание.
7. Употреблять вводные слова как средство связи предложений и частей текста, пользоваться этим выразителъным стилистическим средством в своей речи.
Оборудование урока учебник: Русский язык: Учеб. для 8 кл. общеобр. учр раздаточный материал,интерактивная доска,стикеры
Технология: развитие критического мышления через чтение и письмо.
Тип урока: работа с информационным текстом

Этапы урока Содержание урока
1 этап
Организационный
Организационный момент (приветствие, проверка готовности учащихся к уроку).
Целеполагание.-Во-первых, здравствуйте! Во-вторых, садитесь. В-третьих, кто отсутствует, доложите мне!
(Дежурный называет фамилии отсутствующих)
Объяснение темы и целей урока. - Ребята, а ничего необычного в моём приветствии вы не услышали?
(Вы сказали слова «во-первых, во-вторых, в –третьих»)
- А можно было обойтись без этих слов? Изменился бы смысл предложений?
(Можно, смысл предложения бы не изменился. «Здравствуйте! Садитесь! Кто отсутствует?»)
- Как вы думаете, что это за слова? Зачем я ввела их в свою речь?
(Хотела выразить отношение к тому, что говорю, обозначив порядок своих мыслей)
- Я предлагаю вам поговорить сегодня о таких словах, которые мы вводим в нашу речь, для того, чтобы выразить своё отношение к тому, что говорим. Поэтому темой нашего урока будут «Вводные слова
-Давайте сформулируем цель нашего урока:
1.Что мы должны узнать?( Какие слова называются вводными?)
2.Что мы должны определить? (Какое место занимают в предложении, на какие вопросы отвечают, выделяются ли на письме какими-нибудь знаками препинания, то есть признаки вводных слов)
3.Чему мы должны научиться? (Находить вводные слова в предложении, ставить знаки препинания при вводных словах, т.е. применять на практике полученные о вводных словах знания) Слайд-1

слайд-2
Работа с грамматической сказкой. - Ребята, я приглашаю вас в сказку, но не в фольклорную и не в литературную, а в лингвистическую. Знакомьтесь с нашим сказочным героем Почемучкой./ Слайд 3/ Он интересуется тем, что происходит вокруг него, но не только спрашивает у других, а ещё и сам ищет ответы в справочниках, энциклопедиях, книгах. Почемучке без вашей помощи не обойтись. Вы, надеюсь, сегодня будете настоящими исследователями языка. Итак, начинаем…Сказка «Грамматический сон Почемучки» /Слайд 4/
-/Слайд 5, 6/ Хотите - верьте, хотите - не верьте, но однажды мне приснился удивительный сон. Будто сижу я в театре, жду начала представления. И вот открывается занавес, и на сцену один за другим выходят... необыкновенные артисты члены предложения:
подлежащее с определением
и сказуемое с дополнением.
С каким разделом грамматики связан сон Почемучки? ( С синтаксисом)
А что изучает синтаксис? (Синтаксис изучает строение словосочетаний и предложений)
-Смотрим сон дальше/ Слайд7/
Выстроились, взялись за руки и составили такое предложение:
Это представление вам понравится.
-Дайте характеристику этому предложению. (Повествовательное, невосклицвтельное,простое, распространённое, ничем не осложнено)
-А дальше…/Слайд8/ Вдруг из-за кулис вынырнуло еще одно словечко и втиснулось в самую середину, а соседние слова тут же от него запятыми отгородились. Читаю: Это представление, возможно, вам понравится.
-Ребята, что изменилось в предложении?(Появилось лишнее слово, появились знаки препинания. Смысл немного изменился: можно предположить, что представление не понравится).
-Проверим, что подумал Почемучка, после появления слова «возможно»/Слайд 9/Прочитал... Что это значит: возможно, понравится. Что же это такое? Выходит, что сами артисты совсем не уверены в успехе? Даже предполагают, что представление зрителям не понравится?
-Продолжим вместе с Почемучкой смотреть сон./Слайд 10/Но тут на сцену выскочило другое слово, растолкало всех, вытеснило слово «возможно» и заняло его место. Получилось: Это представление, бесспорно, вам понравится.
-Что же теперь изменилось в предложении? (Появилось опять лишнее слово.Смысл немного изменился:теперь артисты уверены, что спектакль понравится зрителям)

-Проверим, совпало ли наше мнение с рассуждением Почемучки./ Слайд 11/Извините, друзья, но мне это вовсе не понравилось. Что значит «бесспорно»? Ну и самоуверенность у этих артистов!
/Слайд 12/
Однако члены предложения тоже проявили недовольство, нажали с двух сторон на слово «бесспорно», и оно быстро исчезло, а через пару секунд возникло снова и встало в начале предложения:Бесспорно, это представление вам понравится.
-Что произошло со словом «бесспорно»? (оно переместилось в начало предложения,а смысл не изменился; и теперь это слово выделено запятой)
-Сделаем выводы /Слайд13/: расскажите друг другу
1) Какое место в предложении могут занимать такие слова, как «возможно», «бесспорно»? (Любое).
2) Изменится ли смысл предложе¬ния от изменения места этих слов? (Нет, не изменится).
3) А еще на какую особенность таких слов вы обратили внима¬ние? (Они на письме выделяются запятыми, а при чтении – особой интонацией).
/Слайд 14/ И начался шум и на сцене, и в зале. Слово «бесспорно» перекочевало в конец предложения, но это никого не успокоило. И неизвестно, чем бы все закончилось, если бы на сцену не вышел сам режиссер. Он строго что-то сказал своенравному слову и вывел его из предложения.
-А почему на сцену вышел именно режиссер? (Это главный чело¬век, он руководит спектаклем, а значит, должен навести порядок).
/Слайд 15/.А вместо него режиссер ввел слово «вероятно». Теперь предложение звучало так: Это представление, вероятно, вам пон¬равится.
-Что изменилось в предложении? Как вы думаете, как дальше поведут себя слова-«артисты»? (Благодаря слову «вероятно» все должны помириться, потому что у зрителей теперь есть выбор: они сами решат, когда посмотрят спектакль, понравился он им или нет. Выбор должен быть всегда у каждого человека).
-Проверим, какой же вывод сделал Почемучка?/Слайд 16/.Мне, да и всем зрителям, такое предложение очень даже понравилось: артисты предполагают, что их ждет успех, но не считают это предположение бесспорным - зрители должны сами ре¬шить, нравится им или нет.
/Слайд 17/. Уселся я в кресло в зрительном зале поудобнее, приготовился смотреть... но, к сожалению, проснулся.
-Появилось новое слово «к сожалению». Какой смысл оно внесло в предложение? (Почемучке жалко, что сон закончился).
-/Слайд 18/.Еще раз прочитаем тему урока. Думаю, вы догадались, что слова, которыми были так недовольны члены предложения и пы¬тались отгородиться от них, и есть вводные. Кто помнит, какие это были слова? (Возможно, бесспорно, к сожалению)
Попробуем сформулировать определение, что же такое вводные слова? Проверим, насколько мы правы. /Слайд 19/
Письмо по памяти. Определение признаков вводных слов
-Восстановим по памяти предложения, в которых были вводные слова. Продиктуйте их друг другу. Объясните знаки препинания.
Это представление, возможно, вам понравится.
Это представление, бесспорно, вам понравится.
Бесспорно, это представление вам понравится.
Уселся я в кресло поудобнее, приготовился смотреть, но, к со¬жалению, проснулся.
Перечислим признаки вводных слов: могут находиться в любом месте предложения (составляем схемы, показывающие расположе¬ние вводных слов),выделяются запятыми.
Можно ли задать к ним вопрос? (Нет, не зря другие члены пред¬ложения пытались их вытеснить). Вводные слова не являются чле¬нами предложения.
Проверим, все ли признаки вводных слов мы назвали./ Слайд 21./
Практическая часть Восстанови текст! Приложение Бумага А4,клей,ножницы
Подведение итогов урока.
-Какие слова называются вводными?
(Вводными называются слова, при помощи которых говорящий (пишущий) выражает свое отношение к высказыванию.)
- Назовите признаки вводных слов.
( Вводные слова могут стоять в начале, в середине или в конце предложения. Они выделяются запятыми. Вводные слова не являются членами предложения.)
Выполнение творческого задания.
Составьте небольшой текст, используя следующие предложения и слова.
Вчера, вернувшись из школы домой, я, во – первых,… .Во – вторых,… .В – третьих,… .В – четвёртых,… .Наконец,… .И только после этого… .
Прочитают
Оценивание На индивидуальном листе ставять оценки оценочный лист
Домашнее задание Упражнение 5

ПРИЛОЖЕНИЕ-1

Это представление,возможно,вам понравится.
Это представление,бесспорно, вам понравится.
Бесспорно, это представление вам понравится.

ПРИЛОЖЕНИЕ-2
Все сообщения …………….. прекратились.
А отчего ………….происходят крушения поездов?
Чичиков велел остановиться по двум причинам: …………. чтобы дать отдохнуть и подкрепиться.Он…………….. охотно читает только исторические романы да приключения, а остальное- со скукой.Солдаты его любили и…………… верили каждому его слову.
Слова для справок: Например,что важнее,всего, с одной стороны, с другой, так сказать, по-твоему.

Сабақтың тақырыбы: Ұлы жібек жолы
Сабақтың мақсаты:
Дамытушылық: Оқушыларға Ұлы Жібек жолының пайда болуын және тек сауда мен шарушылықты дамытушы ғана емес, халықаралық қатынастар мен мәдениет - таратушы жол ретінде маңызын ашып көрсету.
Білімділік: Оқиғаға қатысты тарихи танымын қалыптастыра отырып, ойлау, талдау, қорытынды жасау қабілеттерін дамыту. Өз бетімен ізденіс жұмыс жасай білуге дағдыландыру.
Тәрбиелік: Тарихи мұраларымен ескерткіштерге құрметпен қарауға тәрбиелеу
Сабақтың көрнекілігі: карта кесте, слайд
Сабақтың барысы:
1. Ұйымдастыру бөлімі. Оқушылардың сабаққа қатысу даярлығын, оқу құралдарын түгелдеу.
2. Үй жұмысын сұрау.
3. Жаңа сабакты түсіндіру
Жаңа сабактың жоспары:
1.Ұлы Жібек жолының қалыптасуы және даму тарихы.
2.Ұлы жібек жолының қолөнер, сауда және шаруашылықтың дамуына тигізген әсері.
3.Қалалық мәдениеттің дамуы.
1.«Жібек Жолы» (Ұлы «Жібек Жолы») — Қытайдың Ши-ан деген жерінен басталып, Шинжәң, Орталық Азия арқылы Таяу Шығысқа баратын керуендік жол бағыты. Атауды алманиялық ғалымдары Ф. фон Рихтһофен (F. von Richthofen) бен А. Һерман (А Hеrman) 19 ғасырда ұсынған.[1] Ұлы Жібек жолы-адамзат өркениеті жасағын тарихи ескерткіштердің бірі. Біздің дәуірімізден бұрынғы II ғасырдан басталған бұл жол Еуропа мен Азияның-Батыс пен Шығыстың арасын жалғастырғын көпір болғын.Оның Қазақстан жерін кесіп өтетін тұсында VI ғасырдан бастап, екі бағыт: Сырдария және Тянь-Шань жолдары бағыттары кең өрістелген. Бірінші жол Қытайдан басталып,Шығыс Түркістан Қашғар арқылы Жетісуға, содна Сырдарияны жағалап, Арал маңынан әрі қарай Батыс елдеріне өткен.Ерте кездегі «Жібек жолы» Шинжәңнан 3 айрыққа бөлінген, Тянь-Шань тауының солтүстігіндегі ежелден бар дала жолы: Жемсары, Іле өңірін басып, Балқаш өңіріне барады, онан ары батыс солтүстікке жүргенде Қара теңіздің шығыс жағалауына жетеді. Оңтүстік айрығы Крораннан (Лулан) шығып Күнлүн тауының батысын қапталдап Жаркентке барады, онан ары жүргенде адырлардан асып, Орта Азияға, Батыс Азияға, Еуропаға дейін созылады. Кроранның батыс солтүстігіндегі Көншы өзенінің батысын бойлап, Иіңпанды, Күшарды басып Қашқар Жаңашар ауданына баратын жол солтүстік айрығы саналады, бұл жол да адырлардан асып, Еуропаға дейін барады.

Кейін тағы 3 айрық жол пайда болды：Юймынның батыс солтүстігінен басталып, қазіргі Құмыл, Тұрпан, Жемсары сияқты жерлерді басып, бұрынғы дала жолына тұтасатын жол, бұл кейінірек «солтүстік жол» деп аталды. Тұрпаннан шығып, Тянь-Шань тауының оңтүстігін қапталдап, батысқа беттеп, Қарашәр, Күшәрді басып, бұрынғы солтүстік жол айрығымен тұтасатын жол кейінгі кездері «Орта жол» деп аталды. «Оңтүстік жол» бұрынғысымен ұқсас.

Жібек жолы тек сауда жолы болып қана қалмастан, дүние жүзі өркениетін тоғыстырып, адамзат қоғамының дамуына өшпес үлес қосты. Оңтүстік Қазақстан мен Жетісу қалаларының Византия, Иран, Орта Азия, Кавказ, Алтай, Сібір, Шығыс Түркістанмен тығыз сауда байланыстары болғандығын ежелгі қолжазбалардағы мәліметтер дәлелдейді. Шаштан (Ташкенттен) жол Гизгирдқа, Испиджабқа келіп, одан әрі керуен Таразға бағыт алған. Тараздан солтүстікте Адахкет, Дех-Нуджикет қалалары орналасқан қимақтарға, оңтүстікте өздерінің туған өлкесінде - Шельдяни, Куля және т.б. қалаларға тірелген. Сондай-ақ Тараздан Төменгі Барысханға, одан әрі Құлан, Мерке арқылы Аспараға жететін болған. X ғ. бастап Ӏле жазығындағы сауда жолы арқылы керуендер жүре бастайды. Осы жерден Ӏле Алатауының көпестері қазіргі Алматы мен Талғардың елді мекендеріне жолға шыққан. Талғарда жол қазіргі Шелек, Есік, Кеген аудандарында, Подгорныйға, одан әрі Шонжаға иек артады. Алакөл ауданында жол тармақталады. Екіөгіз, Қиялық, Көктем керуен жолдарымен Шығыс Түркістанға, Алтайға, Моңғолияға шығуға болатын еді. Сырдария қалаларын байланыстыратын жолдардың маңызы орасан зор. Ол Испиджабтан басталып, солтүстік-батыста - Арсубаникент, Арыс, Кедер, Шавгар, Сауран, Сығанаққа әкелетін. Сығанақтан Жентке және Янгикентке тірелген. Исфиджабтан солтүстікке қарай түскен жол Қүмкент, Аба - Ата, Созаққа барады. Одан әрі Орталық Қазақстанның жазық жерлері арқылы Кеңгір, Жезді, Нұра далаларына шығады. Атаулы керуен жолы XX ғ. басына дейін сақталып келді, тіпті, Ресей, Қазақстан және Орта Азияның қалалары мен елді мекендерін байланыстырып отырды, оған жақын жерлерде жәрмеңкелер ұйымдастырылды.Ұлы Жібек жолы көп халықтардың мәдениетін түйістіруімен бірге оның табиғатының ерекшеліктерін анықтауда тарихи қызмет атқарды. Бұл істе Қазақстан жерін мекендеген халықтардың еңбегі де бар. Олар тұрғын үйді (киіз үй), ат әбзелдерін жасау өнерін, кілем тоқуды, күмістен түрлі әсемдік бұйымдарды соғуды, бай ауыз әдебиетін мұра етіп қалдырған. Осының бір айғағы - Есік және Аралтөбе қорымдарынан табылған «Алтын киімді адам» ескерткіштері, Шығыс Қазақстандағы Берел қорымынан табылған олжалар, ежелгі Түрік жазба әдебиетінің орхон ескерткіштері.
2.Қалалардың өсіп өркендеуі,сауданың дамуы,ауыл шаруашылығы өнімдеріне сұранымды арттырған.Мұның өзі егіншілік пен мал шаруашылығының дамуына себепкер болды.Жауын-шашынның аз болуына байланысты Қазақстанда егіншілік көбінесе суармалы негізде дамыды.
Егін шаруашылығы елдің Оңтүстігінде, Сырдария, Арыс, Бадам өзендері алқабында, Жетісуда, Іле өзені бойында біршама жақсы дамыды.Орталық Қазақстан егіншілікпен судың тапшылығына байланысты тек өзен алқаптары мен тау бауырындағы жерлерде ғана шұғылданды.Елдің барлық жерлерінде егіншілік кәсіптері мал шаруашылығымен ұштасып жатты.
IX-XII ғасырларда Отырар өңірі суармалы егіншіліктің орталығы болды.Мұнда егістік көп тармақты суландырмалы жүйемен жабдықталды.Су жолы Арыс өзеніндегі су қоймасы арқылы жүргізіліп,оның бір саласы Отырар қаласына келді, екінші саласы Құйрық төбе, Алтын төбе, Жалпақ төбе, Марданкүйік қалаларына барды.Отырарға баратын су жолы төңіректегі рабадтарды сумен қамтамасыз етіп, сонымен бірге қаланың солтүстігіндегі алқапты суландырған. Ал Сырдариядағы су жолы Сауран мен Сығанақты және сол жағалаудағы Сүткентті, Аркөкті, Аққорған және Үзкентті сумен қамтамасыз еткен. Талас жотасының тау бауырларындағы жерді суландыру үшін Бадам, Сайрамсу, Арыс, Ақсу өзендерінің суы пайдаланылған.
Жер кетпен тәрізді темір шоттар және темір,не шойын ұштары бар,жер жыртатын құралдармен өңделіп,егін ору темір орақпен жүргізілген.Дәнді ұнтақтау үшін тас дирмендер қолданылған. Қолдан суару негізінде Жетісу тұрғындары астық өсіріп, жүзім шаруашылығымен және шарап жасаумен айналысты, бақша және бау дақылдарын екті. Таудың төменгі етектерінде Талғар, Есік, Қаскелең, Үлкен және Кіші Алматы, Бақанас, Көксу, Лепсі өзендерінің орта және төменгі ағыстарының бойында да суландыру құрылыстары болған. Талас өзенінен Тараз қаласына тартылған су жолы арқылы қаланың айналасындағы бау-бақшалар суғарылып, гүлдеп тұрған.Қазақстан жерінде халықтар өздерінің даму дәрежесіне қарай қолөнер кәсібімен де шұғылданды.
Феодалдық қатынастардың дамуы селолық қауымдардың натуральды шаруашылығының біртіндеп ыдырауына әкеп соқты.
Ұлы Жібек жолының құрылуы – көшпелілер мен оазистер дихандары арасындағы мәдени байланыстардың қаншалықты жемісті болғанын көрсетеді. Оның бойындағы елді мекендерде мал, астық, жүн, былғары, қолөнер бұйымдары мен сауда жасау кең тарады. Көшпелілердің өздері жіктеліп, бір топтың өкілдері аграрлық шаруашылықпен айналысса, басқалары керуен жолдары тұрақтарында қолөнермен және іргелес елдермен керуен саудасы іске асырды. Этномәдениетте субмәдениеттер қалыптаса бастады. Бұл үдерістің Қазақстан жерін де қамтығаны туралы М. Орынбеков мынадай деректер келтіреді: «Егіншілік аймақтармен шектес далаларда да, сондай-ақ ішкі дала аймақтарында да қалалар бой көтерді, оның бір мысалы Сарыарқаға тереңдеп орналасқан Саудакент қаласы сауда қақпасы болды. Дала мен егінші аймақтардың шекарасында Мерке, Құлан, Ақтөбе, Жуантөбе, Аспара, Музкет, Суяб қалалары пайда болды. Ұлы Жібек жолының керуен жолдарында Тараз, Отырар (Құйрық-төбе және Баба-ата) және Испиджап (Сайран) Іле атрабында Тальхиз (Талғар) , Оки-Оғұз және Қаялық бой көтерді.

Қала тұрғындарын Ұлы Жібек жолы бойында негізінен соғдылар, түркілер, сириялықтар, таңғұттар құрады. Сонда да, «халықтың ұдайы араласуы көшпенділердің отырықшыларға айналуы мен ассимиляциясы, сонымен қатар егіншілердің малшыларға ауысуы процесі тұрғындардың барлық осы бөліктерінің әлде бір қауымдастыққа біртіндеп бірігуіне алып келді. Бұл қоғамдастық егіншіліктің және мал өсірудің, диқан мен малшының ортақ белгілеріне ие болды. Егер қаланың өзінде Отырар, Қаратау, Жетіасар мәдениеті басым болса, оның айналасында бұрынғы көшпелілер өмір сүрді. Олар өзінің мал өсіру кәсібін де тастамады және қала маңынан ажырамады. Отырықшы және көшпенді мәдениеттің көне түріктерде өркендеген күрделі кіндікдестігі мал өсіру мен егіншіліктің, мал өнімдерін дайындау мен жеміс өсірудің, қолөнер мен бақша өсірудің, құрылыс пен бағбандықтың бірге қатар өмір сүруіне мүмкіндік жасады. Қазақтың ата тегінің көпқырлы әлемі мамандандырылған тіршіліктің әр алуан формаларына негіз салды. Аса дамыған көшпенді шаруашылық жемісті қызмет істеп отырған егіншілікпен үйлесе отырып, сауда және қолөнермен толығып, халықтың әртүрлі этникалық топтарының мейлінше араласуы өзара ықпал етуді және бірігу процестерін күшейтті. Олар озық дүниетанымдық бағыт-бағдарға ие болды. Этностың неғұрлым басым бөлігінің ықпалымен түріктерге айналды».

Ұлы Жібек жолы бойындағы қалалардың біртіндеп әкімшілік орталықтарынан қолөнер, сауда және мәдениеттің шоғырланған орталығына айналғанына көптеген зерттеушілер өз назарын аударады. К.М. Байпақовтың пікірі: «Орта ғасырда Қазақстан аймағын мекендеген халықтар мен тайпалар мәдениетінде айқын дәстүрлі сабақтастық көзге түседі. Ол сабақатастық қала салу, қыш өңдеу өнерінде көрінеді. Бұл көне дәуірден бастап, тарихи тағдырлары өзара сабақтаса дамыған, өзара біте қайнасқан Қазақстанның отырықшы және көшпенді халықтарының тығыз байланыстарымен айқындалды».Шығыстық нұсқаулар бойынша, арабтың «тамаддун» сөзі өркениет деген мағынаны білдіреді, оның тамыры «мадина», яғни қалалық болу, қалада жиналу деген сөзден тараған. Кейбір ғалымдар бұл сөздің лексикалық мағынасына мән беріп, қоғамның рухани құндылықтарын қамтитын мәдени дамуға қарсы қойып, материалдық дамудың мән-мағынасында түсіндіреді. Демек, өркениеттің белді белгілері болып есептелінетін материалдық жетістіктер, қалалар, жолдар, көпірлер, керемет сарайлар, мектептер, обсер-ваториялар, кітапханалар мен мешіттердің салынуы, математика, космография, астрономия, медицина, фармокология сияқты нақты ғылымдар аймағындағы ғылыми прогресс арқасында жүзеге асырылып отыр. Осы көзқарасты.Ұлы Жібек жолының гүлденген кезінде, түріктер тап осындай хал-ахуал кезінде, жалпы жұрттың игілігі үшін, дұшпанына «бас идіріп, тізе бүктіре білген». Бұл жүйе – ел деп аталған. Бірақ бұл жүйенің рақымсыз қаталдығы – оны халыққа күстәна етіп, тезірек құруына себепші болған, сосын мұның орнын тайпалар одағы келіп басады, ол – бейбіт уақытта өзін-өзі басқарып тұратын, ал соғыс жүргізуге арналған күшті өкімет билігі бар одақ еді. Рулардың мәжілісі – құрылтай – көсемді жариялаған, оны гүрхан – тайпалар бірлестігінің ханы деп атаған. Бір-бірін жария түрде шектеп отыратын осындай жағдай екі жақтың да көңілін хош етеді: өкіметке де, бағынушыларға да ұнайды.
3.VI-XII ғасырда Орта Азия мен Қазақстанда қалалар тез өсті. Олар сауда мен қолөнердің, дін мен мәдениеттің тірегіне айналды. Батыс Түркістан жерінде Суяб, Құлан, Мерке, Тараз, Отырар, Испиджаб сияқты қалалар бой көтерді. Олардың көтерілуі таптық қоғамның шығуының айқын көрінісі еді.
Орта ғасырда Қазақстан өзінің қалалары арқылы әлемдік қарым-қатынастан тысқары қалмай, Еуропа және Азия елдерімен Жібек жолы арқылы сауда жасасып, байланысын үзген жоқ. Бұл кезде Қазақстанның оңтүстігінде басты және ірі қалалардың бірі-Испиджаб(қазіргі Сайрам) болды
VI-XII ғасырларда тікелей орталығы ретінде мәлім болған Испиджабта тауарлардың көптеген түрлері өндіріліп, осы жерден басқа жақтарға мата, қару-жарақ, мыс пен темір әкетіліп тұрды. Ағын суы мол, ағашы көп және тамаша бақшалары бар ең гүлденіп, көркейген кенттердің бірі болған Испиджаб қаласының қазылып, зерттеліп осы уақытқа дейін сыры ашылған жоқ. Бірақ оның қандай рөлі болғаны туралы жазба деректер аз емес.
Қазақстанның Сырдарияның орта бойына орналасқан ірі қалаларының бірі-Отырар. Араб-парсы деректемелерінде Отырар қаласы Фараб, одан бұрын Тарбан деп те аталған. ІХ ғасырдың бас кезінде арабтар Фадл-Ибн Сахлдың басқаруымен Отырар аймағын басып алуға тырысты. Ол шекаралық әскерінің бастығын өлтірді және Қарлұқ жағбуының ұлдарын қолға түсірді деп хабарлайды деректемелер.VII-VIII ғасырларда Отырар шахристаны мұнаралары бар дуалдармен қоршалған. Бұл дуалдар қайта салынған түрінде IX-X ғасырларға дейін сақталған.

VII-VIII ғасырларда Отырардың билеушісі өзін теңдесі жоқ «Отырарбенді патшасы » деп атаған. Қала аймағында болған бірнеше ұсақ қоныстар мен қалалардың бірі –Кедер IX-X ғасырларда оазистің астаналық орталық дәрежесіне дейін көтерілген, мұның өзі саяси жағдайдың өзгеруіне және осы ауданның оғыздарға бағынуына байланысты еді. Отырар өмірі Х-ХІІ ғасырлардан кейін де жалғасып, оның орта Сырдария өңірінің экономикасы мен мәдениетіне ықпалы күшті болған. Отырар көлемі жағынан ең өскен қала екен.
Қазақстанға белгілі болған орта ғасырлық қалалардың бірі - Тараз. Ол жазба деректемелерде 568 жылдан бастап аталады. Византия императоры Юстианның елшісі Земарх Килликискийдің Батыс түрік қағанаты Дизабулға берген есебінде Тараздың да аты аталған. Шамамен 680 жылы Қытай саяхатшысы Сюань Цзан Таразды (Далассы) шеңбері 8-9 лиге жеткен маңызды сауда орталығы деп сипаттайды.
Тараз Жетісудың саяси, экономикалық және мәдени өмірінің ірі орталығы болған. Оның төңірегіндегі Талас, Асса сияқты өзендердің бойында төменгі Барысхан, Хамукет, Жікіл, Адахкет, Ден, Нуджикет, Құлан, Мерке, Аспара, Жұл, Баласағұн, Барсхан қалалары мен қоныстары бір-біріне тізбектеліп жалғасып жатты. Сондай-ақ Іле өзенінің алқабында Қойлық, Талхиз, Екі-оғыз сияқты басқа да қалалар орналасқан.
Сырдариядағы ірі қала-Сығанақ. Қазақстанның солтүстігі мен солтүстік-шығысына баратын керуен жолдарының қилысында орналасқан ол XII ғасырда қыпшақ бірлестігінің орталығы болды. Қазір Сығанақтың орнында Сунақ –ата жұрты бар.
X-XII ғ. Орта Азия мен Қазақстанда жоғарыда айтылған кенттерден басқа жаңа бірқатар қалалар –Қарашоқы, Қарнақ, Ашынас, Баршылылықкент т.б. пайда болды. Олардың алып жатқан жер көлемі ұлғайып, сауда шаруашылық орталығы-шахристаннан рабадқа ауысқан.
Қазақстан жеріндегі халықтардың зкономикалық өмірінде сауда орасан зор рөл атқарды. Жазба деректемелер Оңтүстік Қазақстан мен Жетісу қалаларының Визиантия, Иран, Орта Азия, Кавказ, Алтай, Сібір, Шығыс Түркістанмен тығыз сауда қатынасы болғанын дәлелдейді. VI- X ғ. Халықаралық саудада «Ұлы Жібек жолының» зор маңызы болды. Бұл жол Шаштан Газгирдке, одан Испиджабқа жетті, одан әрі керуендер Тараз қаласына беттеген.Исфиджаб пен Тараз арасында бірнеше шағын қалалар мен керуендер аялдайтын сарайлар «Жібек жолы»Тараздан терістікке қимақтарға қарай Адахкет,Дех-Нуджикент қалаларын басып өтті.
Тараздан «Жібек жолымен»Төменгі Барысханға, Құланға, одан әрі Меркеге және Аспараға қарай шұбыра жолшыбай бірнеше қалаларға соғып, Бедел мен Ақсудан асқан керуендер Шығыс Түркістанға барып жетеді екен.
Исфиджаб қаласынан солтүстікке қарай шыққан керуен жолы Қаратаудың терістік бауырындағы Құмкент, Баба-ата, Созақ қалаларын,одан кейін Орталық Қазақстан далаларын басып өтіп, Кеңгір, Жезді, Нұра, сондай-ақ Ырғыз бен Ертіс аңғарларына, қимақ-қыпшақ тайпалары мекендеген аудандарға қарай беттейтін болған. Маңызды сауда жолдарында керуен сарайлар, жолда құдықтар мен су қоймалары орналасқан.Өзендерге көпірлер салынған.Қалаларда сауда орны,ірі базарлар болған. Орта Азиядан шыны, асыл заттар,көп қолданылатын өнер бұйымдары, жылқы малы т.б шығарылып, Қытайдан жібек, фарфор, керамика әкелінетін. Шеттен әкелінетін бұйымдар-меруерттен, лазуриттен, маржаннан жасалған немесе солармен әшекейленген заттар.

Сабақты қорытындылау.
1. Сауда дамыды
2. Қалалар дамыды
3. Мәдени қатынастар мен байланыстар дамыды
4. Көптеген мемлекеттер арасында қатынастар дамыды
Қазіргі кезеңде де осы байланыстар дамуда
Тема: «Ударение в словах и формах разных частей речи»
Цели:
образовательные: повторить понятие «слог», «ударение», раскрыть особенности русского ударения, помочь уяснить роль ударения в слове;
развивающие: развивать интерес к русскому слову, творческое умение работать со словом, развивать речь, мышление, логику;
воспитательные: воспитывать любовь к русскому слову.
Тип урока: комбинированный
Оборудование: интерактивная доска, карточки, учебники.
Ход урока
Организационный момент. Приветствие. Проверка готовности к уроку:
Ну-ка проверь, дружок,
Ты готов начать урок?
Все ль на месте
Все ль в порядке,
Ручка, книжка и тетрадка?
Все ли правильно сидят?
Все ль внимательно глядят?
Каждый хочет получать
Только лишь оценку «5».

Подготовка к восприятию нового материала через создание проблемной ситуации.
- Ребята, запишите сегодняшнее число и вид работы.
- Теперь послушайте, пожалуйста, сказку.
Волшебник Ударение
Собрались однажды слова на совет, стали говорить, какие они все полезные и значимые. Без слов не обойдётся ни один человек. Но забыли слова пригласить на свой совет Ударение. И оно очень обиделось. Когда слова стали выступать, вдруг выскочило откуда-то Ударение и закричало: «Что вы без меня значите? Если захочу, возьму и изменю значения у части из вас!»
Слова, конечно, не поверили. Вышел вперёд зАмок и сказал: «Я тебя не боюсь, я такой сильный и тяжёлый, что справлюсь с каким-то Ударением. Ведь Ударение — это просто чёрточка!»
Ударение рассердилось и вдруг перепрыгнуло с последнего слова на первый, и исчез “зАмок”, а перед взором других слов предстал замОк.
Слова зашумели. Тогда вышли вперёд белкИ и сказали: «Мы самые главные части любого живого организма, и уж с нами-то Ударение ничего не сделает». Ударение хитро улыбнулось и передвинулось на другой слог: все увидели, что перед ними живые грациозные бЕлки.
Слова стали возмущаться, стыдить Ударение, а оно продолжало доказывать свою значимость. Запрыгало Ударение по словам, и вот уже вместо Атласа получился атлАс, вместо кАпель — капЕль, вместо дорогА — дорОга, городА — гОрода. И сколько ещё таких слов облюбовало на своём пути Ударение?
Видят слова, что дело плохо — не обойтись им без Ударения! Отвели ему одно из почётных мест на своём собрании и с этих пор стали относиться к Ударению с большим уважением.
- Итак, про что эта сказка?
- А для чего оно нам нужно?
- Давайте озаглавим нашу сказку.
- Итак, запишите тему сегодняшнего урока: «Ударение в словах и формах разных частей речи».
Постановка цели и задач.
- Сегодня мы узнаем, какими особенностями обладает русское ударение, все ли слова имеют ударение, для чего нужно правильно ставить ударение.
Проверка материала, изученного в начальных классах.
- Теперь мы повторим, что уже знаем с начальных классов
1.Что такое ударение?
2.Что такое слог?
Практическое задание на повторение. Работа с карточками.
1. Играем в игру «Кто быстрее». Я называю слово, вы поднимаете карточку с той цифрой, которая указывает количество слогов в названном слове.
Слог, фонетика, звуки, голос, шум, речевой, речь, устно, гласный, согласный.
2. Игра «Самый быстрый». Карточкой указать номер ударного слога.
Звуки, фонетика, голос, речевой, устно, согласный, звуки, гласный.
- Вижу, что новую тему можно с вами начинать усваивать.
Объяснение нового материала с параллельным закреплением.
1. - Рассмотрим примеры и прочитаем слова с правильным ударением:
синтаксис, приставка, корень, орфография, суффикс, диалог, прелог.
- В русском языке ударный слог отличается от безударного большей силой и отчетливостью, поэтому его называют СИЛОВЫМ.
2. – Обратите внимание на эти слова. Какие они? Они однокоренные. Давайте сделаем морфемный разбор слов, обозначим ударения.
Зимний, зима, озимь - осенние посевы однолетних злаков, прорастающих осенью и зимующих под снегом, зимовка - место, жильё, где зимуют люди.
- Теперь давайте сделаем вывод: на какие морфемы в однокоренных словах может падать ударение. Можно ли назвать русское ударение смыслоразличительным?
3. А теперь давайте, ребята, вернемся к нашей сказке. Обратите внимание на ударение в словах. Что с ним происходит? Как оно себя ведет?
- Оно передвигается. Перепрыгивает с одного слога на другой. Поэтому русское ударение называется ПОДВИЖНОЕ.
Выполним упражнение 185 на странице 86. Отгадаем загадки. Запишем отгадки, расставляя ударения. Приведите свои примеры: гвоздики, духи, орган, замок, засыпать.
- Ребята, а что еще особенного в этой сказке. Какие предложения в ней присутствуют?
- Правильно, предложения с прямой речью.
Физминутка.
Ехал Грека через реку,
Видит Грека в реке рак.
Сунул руку Грека в реку,
Рак за руку Грека – цап!
4. Знаете ли вы, что во французском языке ударение всегда падает на последний слог: одеколон, шампиньон, кашне, пломбир, жюри, жалюзи, парашют.
- Что же в русском языке? Обратите внимание на доску:
Примеры:
1) я-ма – на 1 слог
2) вол-на - на 2 слог
3) пе-ре-жить – на 3 слог
4) со-рев-но-вать-ся – на 4 слог
Делаем вывод: в русском языке ударение СВОБОДНОЕ и РАЗНОМЕСТНОЕ.
- Запишите эти примеры и расставьте ударения.
5. - Но в русском языке есть слова, которые не имеют ударения. Скажите, какие это слова?
Под горой, сильный и большой, не видел.
- Правильно, не имеют ударения предлоги, союзы и частицы.

Выводы по изученному материалу
- Какими особенностями обладает русское ударение? Смыслоразличительную – помогает различить смысл слова.
- Какую роль играет ударение в слове, точнее, правильная постановка его. Оно определяет значение слова.
Закрепление
Выполним задания: упражнение 184, страница 85 – прочитайте слова, ставя ударение сначала на первом слоге, затем на втором. Проследите, как измениться значение слова с изменением ударения.
1. Полки, орган, мука, хлопок, пропасть, уже, жаркое, парить – получаются разные слова, с разным лексическим значением.
2. Иглы, стены, руки, ноги, воды, земли, козы, реки, доски, волны - получаются разные формы слова.
Итоги урока
Что на уроке было главным?
Что было интересным?
Что нового узнали сегодня?
Чему научились?
Домашнее задание упражнения 186, 187 страница 86 .