. Адилханова Дарига Ануаровна
Жоғарғы санатты тарих пәні мұғалімі
Алматы облысы, Қарасай ауданы, Шамалған
станцияcындағы қазақ орта мектебі

Тақырыбы: Ислам дінінің пайда болуы және таралуы

Мақсаты: 1. Оқушыларды әлемдік діндер мен оның ішіндегі ислам дінінің пайда болуы, таралуы және осы ілімнің қазіргі қоғамдағы рөлімен таныстыру

2. Діннің түпкі мақсаты адамзатты билікке, мәдениеттілікке, өркениеттілікке, имандылыққа шақыру екендігін әңгімелей отырып тәрбилеу

3. Оқушылардың бойында гуманистік дүниетаным негіздерін, рухани- адамгершілік құндылықтардың, жеке сенімнің жүйесін және белсенді азаматтық көзқарасын қалыптастыру

Сабақтың түрі: Жаңа сабақты меңгерту

Сабақтың әдісі: Түсіндірмелі-көрсетілімді әдіс

Көрнекілігі, техникалық құралы: Қасиетті кітаптар: Зәбур, Тәурат, Інжіл және Құран,
Дүниежүзі саяси картасы, ҚР саяси-әкімшілік картасы, сызбалар, нақыл
сөздер, хронологиялық кесте, фотосуреттер, слайдтар, электронды
оқулықтар, эллюстрациялар, буклеттер.

ПАБ: Қазақстан тарихы, Дүниежүзі тарихы, Мәдениеттану, Саясаттану, Этнография.

Сабақ барысы: I. Ұйымдастыру

II. Білімді тексеру
Фронталды сұрақтар:
1. Әлемдік аса ірі діни жүйелерді атап бер
(буддизм, христиан және ислам)
2. Діннің ең алғашқы түрі (фетишизм = фр.т. feticha идол, тұмар )
3. Діннің ең ежелгі түрі (анимизм = лат.т.- апіта-жан ), тонемизм-адамдар мен
жануарлардың туыстығын.
4. Ұлттық- халықтық діндердің қатарына қандай ілімдерді жатқызуға болады? (иудаизмді,
индуизмді, синтоизмді, конфуций ілімін)
5. Конфуцийшілдік қандай ілім және қай жерлерденген? (этникалық- философиялық
ілім; Қытай, Корей, Жапон)
6. Өз өмір тіршілігінде Конфуций неше принципті қатаң ұстанды және қандай?
(Төрт: 1. бос қиялға салынбау
2. «Мен білемін» дегендіктен аулақ болу
3. қасарыстық көрсетпеу
4. өзінің жеке басы жайлы ойламау)
7. Конфуцийдың ұстаған жолы және құрастырған кітаптары
(жолдары: әділеттік, табиғатты сүю, әдет–ғұрыпты сақтау, сыйлау
кітаптары: «Өлеңдер кітабы», «Көктем және күз» – жылнамасы, «Сұқбат және пікір
айту», «Ұлы ұғыну кітабы»)
Негізгі ұғымдарға түсінік беру:
1. Дін туралы арнайы ғылымды қалай атаймыз? (Дінтану)
2. Конфессиялық ілім ( көне грек тілінде konfessio - майындау, ғибадат қылу)
3. Теология (көне гр. Тілде teos –халық,logos – ілім- құдай тану пәні)
4. Атеизм – (көне гр.т. AOEG – құдайор және оның құдіретін жоққа шығару)
5. Манотеизм –( «бірқұдайлық», гр. т. « movog»- бір және «OEOG» - құдай.)
6. Политеизм («көпқұдайлық» гр.т. – көп және - құдай)
7. Секта – (лат.т. – ойлау тәсілі, бағыт деген сөзінен)

«Даталар сөйлейді» ойын
1. б.з.б. 551-479 ж-ж Кун-фу-цзы өмір сүрген жылдары
2. б.з.б. IV- III ғғ. Даосизм ілімі
3. VI-VII ғғ. Синтоизм ілімі
4. б.з.б 5500 – 2600 ж. Индуизм ілімі
5. б.з.б.1 мың орт. Буддизм діні
6. б.з. I ғ. Христиан діні.

ІІІ. Жаңа сабақты қабылдауға даярлық, мақсат қою
(Сөзжұмбақ шешу арқылы жаңа сабақтың тақырыбын анықтау)
Сұрақтар:
1. VI-VII ғ-да қалыптасқан «Синто» (құдайлар жолы) термині орта ғасырларда пайда болды, ол қандай ілім?
2. Конфуцийдың «Ұлы ұғынуы кітабы» 75 қатардан тұрады, оған 1546 түсіндірме жасаған. Мақсаты - императордың билігін заңдастыру еді. Сұрақ: оның ұстаған жолының бірі.
3. Грек тілінен аударғанда миссия ( машиах), құтқарушы деп аударылған сөз
4. Б.з.б. IV-III ғғ. еж. Қытайда, құпиясы аңызға айналған сары император Хуан- дидің ашқан ілімі.
5. Б.з.б. 1 мың жылдық ортасында Үндістанда пайда болған ең ежелгі дін
Шешуі: 1. Синтоизм. 2. Әділеттік. 3. Христос. 4. Даосизм. 5. Буддизм.
Сөзжұмбақ

5
3
2
4
1
дінінің пайда болуы және таралуы
IV. Жаңа тақырып меңгерту
Жоспар:
1. Исламға дейінгі Арабстандағы жағдай
2. Ислам дінінің пайда болуы
3. Ислам дінінің таралу аймағы

Тірек ұғымдары:
1. «Ислам» - сөзі арабша «бейбітшілік», «бағыну», «мойынсыну», «ілім», «бас ию»,
«нану».
2. Мұсылман – «Алланың нағыз – құлы, алланың нағыз ұлы».
3. «Хижрат» – 622 жылғы Меккеден Ясриб (Мәдина) қаласына Мұсылмандар көші
4. «Хижра» - жаңаша мұсылман жыл санауының басы (ай күнтізбесі).
5. Алла – күреншит руының жеке құдайы.
6. Күреншит – Мұхамедтің шыққан руының аты.
7. «Шариғат» – араб тілінде «Тура жол».
8. «Уахи» – Жәбірейіл періштенің жеткізген аяндары.
9. «Пайғамбар» - парсы тілінде «хабаршы» деген ұғымды білдіреді.
10. «Мұхаммед» - «мақтаулы»деген мағынаны білдіретін есімді Хазрет Мұхаммед
(с.а.с.) Пайғамбарымызға атасы Абдулмутталиб қойған есім.
11. «Құран» - Алладан адамзатқа тура жолды нұсқау үшін Мұхаммед Пайғамбарға
түскен ең соңғы кітап.

Исламға дейінгі Арабстандағы жағдай
Ислам діні келгенге дейінгі кезең Ислам шариғатында «Надандық дәуірі»:
- адамзаттың рухани азғындыққа ұшырауы;
- имансыздықтан тұншығуы;
- Арабстанда нәпсіқұмарлықтың шегіне жетіп, зұлымдықтың, маскүнемдіктің, ұрлықтың, зорлықтың, зинақорлықтың кең етек алуы;
- Пұтқа табынушылықтың зорақысының жасалуы, мысалы, Исламға дейінгі кезеңде әйелдерінің қыз босанғанын намыс көріп, одан құтылу үшін қыз балаларды тірідей көміп, тастау сияқты тұрпайы салт болғаны туралы тарихи деректерден белгілі.
Алайда, Алладан аяттар («уақи») түсе бастағанда көпшілік Құранның жоғары екендігін мойындағаны шындық.

Ислам дінінің пайда болуы
Ислам дінінің де, басқа дүниежүзілік діндер сияқты өзінің ұзақ тарихы бар.
Ислам дінінің шығу дәуіріне, уақыт талабына, оны ұстанған халықтардың әдет-ғұрпына, тұрмыс-тіршілігіне байланысты, көңіл-күйіне, психологиясына қарай өзіндік ерекшеліктері де бар.
Әлемдік діндердің ең жасы - Ислам діні біздің заманымыздың 609-639 жж. аралығында (VII ғасыр) шығыс пен батыс өркениетінің тоғысып жатқан Араб түбегінде пайда болды.
Ислам діні ортағасырлық Араб халқын ұйыстыруға, жаңа саяси құрылым «халифаттың» орнығуына, біртұтас ел қалыптастыруға, әлемде «мұсылман үмбеті» деп аталатын жаңа қауымның түзілуінде маңызды факторға айналды.
Ислам дінінің негізгі ұстанымдары: Құран кітап пен Мұхаммед пайғамбардың өнеге етіп қалдырған іс-амалдары (суннеті).
Мәліметтер бойынша, Хазірет Мұхаммедке (с.а.с.) пайғамбарлық ақыл-ойы кемелденген 40 жасында қонған екен. Осы елшілік міндетті 610 жылы Рамазан айында Хира тауының басында Жаратушының үкімдерін пайғамбарларға жеткізуші Жәбрейіл періште жеткізген делінеді (алғашқы аяттардың түсірілгені туралы аңызбен толықтыру).
Ислам дінінің 622 жылы мұсылмандар Меккеден Мединаға көшіп келегеннен кейін таралуы қарқынды күш алды. Медина қаласы Ислам дінінің бүкіл мұсылман әлемінің қасиетті мекеніне айналды.
(Шариғат, Ислам дінінің бес парызы, Күәлік сөзі (кәлимә шәхада), Намаз, Қағба, Иман шарттары, Төрт үлкен періште туралы түсінік беріледі).

Исламның таралу аймағы (оқулықпен жұмыс, сұрақ-жауап)
VII ғасыр. Ислам дінінің аумағы Араб түбегін қоса алғанда Солтүстік Африка, Пиреней түбегі, Месопотамия, Иран, Ауғанстан, Кавказ аумағы, Орталық Азия мен Үндістанның солтүстігіне дейін жеткен.
Ислам дінінің ұстанушылар саны шамамен 2 млр-қа жуық.
90%-ы Сунниттер.
Шииттер Иран мен Ирак аймағында ғана кездеседі.
120 –дан астам елде Ислам діні таралған.
Сенушілер әлемінің 35 мемлекеті халқының басым бөлігін құрайды.
Әлемнің 28 елінде ресми дін болып жарияланған.
Халықаралық мұсылмандық сипаттағы саяси партиялар мен қоғамдық ұйымдар:
1. 1966 жылы Меккеде құрылған Ислам әлемі Лигасы
2. 1969 жылы Ислам конференциясы ұйымы
3. 1973 жылы құрылған Европаның Ислам Кеңесі ұйымы

V. Жаңа материалдың қабылдануын тексеру

VI. Жаңа материалды бекіту
Тест
1. Дәуіт пайғамбарға түскен кітап
А) Құран В) Інжіл С) Зәбур Д) Тәурат
2. Жаратушының үкімдерін пайғамбарларға жеткізуші періште
А) Жәбірейіл В) Микәйіл С) Исрафил Д) Әзірейіл
3. Исламдағы шариғат негізінің төрт мәселесінің бірі
А) Ораза ұстау В) Тәрбие (Аһлақ) С) Кітаптарға сену Д) Қажылық
4. Ислам діннің бес парызының бірі
А) Періштелерге В) Тағдырға сену С) Амал Д) Куәлік сөзін айту
5. Елшілік міндетті хазірет Мұхаммедке (с.а.с.) Хира тауының басында Жәбірейлі періште қай жылдың Рамазан айында жеткізді?
А) 630 В) 622 С) 610 Д) 609
6. Ислам діні әлемде кең таралу жағынан ... орында? (екінші)
7. 1962 жылы Меккеде ... әлемі Лигасы құрылды. (Ислам)
8. ... Иран мен Ирак аумағында кездеседі. (Шииттер)
9. Әлемнің ... елінде Ислам діні ресми болып жарияланған. (29)
10. Дүние жүзінде Ислам дінін ұстанушылардың 90 пайызы ... . (Сунниттер)

VIІ. Үйге тапсырма беру
Дінтану негіздері. Ғ.Есім., т.б. Алматы «Білім» баспасы 2010
§11. 1. 131-148 бб. 148 беттергі сұрақтарға жауап беру

Озық тапсырма:
1. Хазірет Мұхаммед (с.а.с.) (реферат)
2. Қасиетті кітап – Құран (хабарлама) .