. Сабақтың тақырыбы: Күкірт оксидтері. Күкірт қышқылы және сульфаттар.
Сабақтың мақсаты: Оқушыларды күкірттің маңызы қосылыстарымен таныстыру. Қүкірт қосылыстарының физикалық және химиялық қасиеттерін оқып үйрену. Күкірт қосылыстарының алынуын, қолданылуын химиялық реакциялар теңдеулері арқылы жазып, күкіртсутек қышқылының тұздарының қандай мақсатта қолданылатын айту арқылы оқушыларға біліктілік дағдыларын қалыптастыру.
Білімділігі: Оқушыларға SO2, SO3, H2SO4 туралы білім бере отырып химиялық реакциялар көмегімен қасиеттерін жаза білуге дағдыландыру.
Тәрбиелігі: Оқушылардың дүниетанымын, тұлғалық қалыптасуын, өзіне қажетті білімді өзі іздеп тауып ала алатындай тұлғаны тәрбиелеу. Оқушының тұлғалық қалыптасуын дайындау арқылы күкірт қосылыстарының өмірде, тұрмыста қолданылуын білуге тәрбиелеу.
Дамытушылығы: Оқушылардың танымдық қызығушылығын, шығармашылық қабілетерін дамыту.
Сабақтың түрі: Эврикалық сабақ.
Көрнекілігі: презентация, күкірт қышқылы, натрий және мыс (ІІ) сульфаттары, барий хлориді.
Сабақ барысы:
І Ұйымдастыру
А) Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
Б) Сабақтың жоспарымен таныстыру .
ІІ Өткен тақырыпты қайталау.
Миға шабуыл.
1. Ерте заманнан бастап, үйді аластауға, түрлі жараларды емдеуге қолданылатын элемент ?
2. Жұмыртқа шіріген кезде қандай газ бөлінеді?
3. Сутек пен күкірт әрекеттесе ме? Қандай зат түзіледі?
4. Күкірт жана ма? Түзілген заттың физикалық қасиеті қандай?
Есептер шығару.
1. Күкірттің табиғатта кездесетін қосылыстарының: а) қорғасын жылтыры РbS; ә) мыс жылтыры Cu2S; б) темір колчеданы FeS2 қайсысының құрамында күкірттің массалық үлесі үлкен?
2. Темір (ІІ) сульфиді мен массасы 176 г тұз қышқылы әрекеттескенде күкіртсутектің қандай көлемін (қ.ж.) алуға болады?
3. 2 моль күкіртсутек және 128 г күкірт (ІV) оксиді әрекеттескенде түзілетін күкірттің массасы?
Тест жұмысы.
1.Күкірттің физикалық қасиеті:
А) сары түсті суда жақсы ериді;
Ә) көк түсті, суда ерімейді;
Б) сары түсті, суда ерімейді.
2. Күкірт қосылыстарындағы валенттіктер қандай?
А) І, ІІ, ІІІ; Ә) ІІ, ІҮ, ҮІ; Б) ІІ, ІҮ, Ү.
3. Күкірт тікелей мырышпен әрекеттескенде қандай қосылыс түзіледі:
А) сульфаттар; Ә) сульфиттер; Б) сульфидтер.
4. Күкірт жанғанда қандай жалынмен жанады:
А) ашық сары; Ә)көгілдір; Б) қызыл.
5. Күкірттің аллотропиялық түр өзгерісі нешеу:
А) 4; Ә) 3; Б) 2.
ІІІ. Жаңа сабақты өту.
Күкірт (VI) оксиді қалыпты жағдайда түссіз сұйыктық, 44,6°С-та қайнайды, 16,8"С-та металдык мөлдір масса түрінде қатады. 50°С-тан жоғары температурада қыздырғанда SО3 кристалдары ерімей бірден буланады. Аса ылғал тартқыш. Күкірт ангидриді сумен күкірт қышқылын түзе, көп мөлшерде жылу бөледі:Н20 = Н2SО4
Егер суға көп мөлшерде күкірт ангидридін қосса, қопарылыс болуы мұмкін. Күкірт ангидриді концентрлі күкірт қышкылында ериді, олеум деп аталатын ерітінді түзеді. Олеумдегі күкірт ангидрйді 60%-ке дейін жетеді.
SО3 -ке кышкылдык оксидтердің қасиеттері тән: Күкірт қышқылы.Физикалық қасиеттері. Күкірт кышқылы — түссіз, ұшқыштығы төмен, тығыздығы 1,84 г/мл майлы сұйықтық. Кейде оны "купорос майы" деп те атайды (ертеде темір купоросын ҒеS04- 7Н2О қыздыру арқылы алған). Сатуға түсетін күкірт кышкылының құрамында 96,5 % Н2SО4 болады. 10,5°С кезінде сусыз күкірт кышқылы катты кристалдык массаға айналады, еөе ылғал тарткыш. 3000 С-тан жоғары кыздырғанда 100%-тік күкірт кышкылы күкірт ангидридш беле жартылай ыдырайды. Құрамында 98,3% күкірт кыыщылы бар, тығыздыгы 1,841 г/см3 ерітінді 335,5°С температура кезінде сумен бірге болінбей айдалады (азеотропты коспа түзеді).
Күкірт қьшіқылы суда жаксы ериді. Еру кезінде көп мөлшерде жылу бөлінеді. Қыпщыл бетіне су тиісімен, ол дереу буға айналады, сондьщтан күкірт кьшіқылын сумен араластырғанда міндетті турде қышцылды суга аздап тамшылатып және араластыра отырып құю керек,
Күкірт қышқылы — күшті су тартқыш зат. Ауадан жене басқа газдардан су буын жақсы тартады, сондьщтан эксикаторда сіңіргіш ретінде кқлданылады. Егер күкірт қышкылына ағаш жаңкасын немесе кант түйірін салса, олар біраз уақыттан кейін көмірленеді. Себебі күкірт кышкылы ағаштан суды тартып алып, көміртекті калдырады.
Химиялық қасиеттері. Күкірт кышкылы күшті жөне белгілі минералды кьппқылдардың тұрақтысы. Лабораториялық жағдайда азот, хлорсутек (түз), фторсутек (балкыткыш) жөне т.б. қыш. алу негізделеді:
КОН + Н2 SО4 =
СаҒ2 + Н2 SО4 = Фосфор кышкыльш алудың ө\к әдісі:
Са3(РО4)2 + ЗН2 S О4 = ЗСа8О4↓+ 2Н3РО4
Fe+ Н2 S О4= Fe SО4 + Н2
Кернеу қатарындағы сутектің оң жағындағы металдар сұйыл-тылған күкірт қышкылында ерімейді.
Сұйылтылған жөне концентрлі күкірт кышқылының тотьщтыр-ғыш кдсиеттерін салыстырып, мьшадай қорытынды жасауға болады: концентрлі күкірт кышкылында тотықтырғыш сульфат ионы, сүйылтылған күкірт кышкылында тотыктырғыш сутек ионы болып табылады.
Концентрлі күкірт қышқылы кернеу катарында сутектен кейін орналасқан кейбір металдарды (мысалы, мыс, күміс, сынап) жөне көп-теген бейметалдарды (мысалы, көміртек, күкірт, фосфор) тотьщтырады, нөтижесінде сутек емес, S О2, S немесе Н2 S түзіледі. Нg + 2На S О4 = Н g S О4 + S О2 S ↑ + 2Н2О
Көміртектің ыстық концентрлі күкірт кыцщылында еруін мынадай тендеумен көрсетуге болады:
С + 2Н2 S О4 = СО2↑ + 2S О2↑ + 2Н2О
Күкіртті ыстық концентрлі күкірт кыщқылымен тотықтырған кезде, тотығу өнімі ретінде жене тотьщсыздану өнімі ретінде күкірт диоксиді түзіледі:
S+ 2Н28О4 = 3 S О2↑+ 2Н2О

ІҮ. Жаңа сабақты бекіту
Бекіту тапсырмалары
1. Мына қосылыстардың ішінен күкіртті қосылыстарының формуласын тауып, атын ата: СаО, Н2S, NaOH, SO2, H2O, HNO3, MgCI2, Fe2(SO4)3
2. Күкірттің (ІV) оксиді ......... оксид деп аталады.
3. Күкірттің (ІV) оксиді сумен әрекеттесіп, .......... түзеді.
4. Күкірт қышқылының формуласы және салыстырмалы молекулалық массасы?
5. Күкірт қышқылына және оның тұздарына қай зат сапалық реактив болып табылады ?
6. Реакция теңдеулерін аяқта:
а)Mg+H2SO4→
ә)ZnO+H2SO4→
б)NaOН+H2SO4→
7. Айналымды жүзеге асыр:
S → SO2 → SO3 → H2SO4 → K2SO4
“Тез қимылда” ойыны.
Оқушылар формулаларға қарап қатты зат болса – оң қолын, сұйық зат болса – сол қолын көтереді, газ болса мұрынын ұстайды.
H2S
SO2
H2SO4
Fe2S
S
Үйге тапсырма: § 8.19 оқу;
11 – 12 жаттығуларды орындау;
Ізденіс жұмысы: Сульфаттар – медицинада, СҰЛТАН
- құрылыста, ГҮЛНАР
- химия өнеркәсібінде, НАЗЕРКЕ
- агрономияда. ФАРХАТ .