. Маңғыстау облысы Бейнеу ауданы Опорный орта мектебі химия пәні мұғалімі: Оралбаева Жанат Оңғалиқызы
Сабақ тақырыбы: Карбон қышқылдары
Сабақ мақсаты:
Білімділік: Оқушыларға карбон қышқылдарының жалпы сипаттамасынан
бастап қасиеттерін, алынуын, басқа минералды қышқылдармен
салыстырмалы түсіндіре жан – жақты білім беру.
Дамытушылық: Қышқылдар туралы білімдерін тереңдету, дамыту.
Тәрбиелілік: Оқушылардың қышқылдармен жұмыс істеу кезінде өздігінен
жұмыс жасауға, ұқыптылыққа, жауапкершілікке тәрбиелеу.
Сабақтың типі: Аралас сабақ.
Қолданылған әдіс: Баяндау, түсіндіру, сұрақ – жауап.
Көрнекіліктері: Интерактивті тақта, слайд, тірек – сызбалар.
Қолданылған әдебиеттер: Глинко. Органическая химия.
Курмашева К.К. Химия в таблицах и схемах.
Москва «Лист Нью»
2004. Ә. Темірболатова Н. Нұрахметов
Р. Жұмаділова «Химия» - 11 сынып.
Сабақтың жүру барысы:
I. Ұйымдастыру кезеңі.
II. Үй тапсырмасын тексеру. Сұрақ – жауап.
1. Оттекті органикалық қосылыстарға қандай кластарды жатқызуға болады?
2. Олардың көмірсутектерден қандай айырмашылығы бар?
3. Альдегидтерге тән сапалық реакция қалай аталады?
4. 40% формальдегид ерітіндісі қалай аталады?
5. Күміс айна реакциясы дегеніміз не?
III. Үй тапсырмасын қорыту.
IV. Жаңа сабақ.
1. Карбон қышқылдарының құрамы.
Молекуласында – СООН карбоксил тобы болады.
O (карбонил тобы)
R – (COOH)x немесе R – C
ОН (гидроксил тобы)
немесе
CnH2n+1 COOH
2. Карбон қышқылдарының жіктелуі.
1. Көмірсутек радикалының табиғатына байланысты жіктеу.

2. Негізділігіне байланысты жіктеу.

Қосымша функциональды топтары бар қышқылдарда болады.
Мыс: СН3 – СН – СООН
ОН Сүт қышқылы

СН2 – СООН
NH2 аминсірке қышқылы

3. Карбоксил тобының құрылысы
Оᵟ- O
R → Cᵟ+ R – C
О←Н O- + H+
Т: құмырсқа қышқылы құрылымдық формуласы
О
Н – С
ОН
Электрондық формуласы
::O
H : C
: O :
4. Атаулары және изомерлері.
СН3 – СН – СООН 2 метилпропан қышқылы
СН3
СН3
СН3 – С – СООН 2,2 диметилпропан қышқылы
СН3
R – CH = CH2 + CO + H2O R – CH2 – CH – COOH ; R – OH + CO→ R – COOH
5. Физикалық қасиеттері:
Н – СООН
СН3 – СООН И, сұйық, Н2О Ем
СН3 – СН2 – СООН
СН3 – СН2 – СН2 – СООН (Н2О) Ае Жағымсыз иісті
Қайнау температурасы спирттерге қарағанда карбон қышқылдарында жоғары болады. Себебі: 2 карбон қышқылдарының арасында молекулааралық сутектік байланыс түзіліп димерленді.


Oᵟ- … Hᵟ+→ O
R – C C – R
O ← Hᵟ+ … Oᵟ-

6. Химиялық қасиеттері.
Төрт түрлі реакция жүреді

C
• R – C диссоциациялану, тұз түзілу
CH

O
• R – C күрделі эфир, ацилгалогенид түзу, тотықсыздану реакциясы
OH
• Декарбоксилдеу реакциясы
R COOH
• L – галоген карбон қышқылының түзілуі
O
R – CH2 – C
OH
8.1. R – COOH R – COO- + H+

R – COOH + H2O R – COO- + H3O+
2. 2RCOOH + Mg → (R - COO)2Mg + H2
2RCOOH + MgO → (RCOO)2 Mg + H2O
RCOOH + NaOH → RCOONa + H2O
CH3COOH + NaHCO3 → CH3COOHNa + H2O + CO2↑
RCOOH + NH3 → R – COONH4 аммоний тұзы

3. RCOOH + RCl5 → RCOCl + POCl3 + HCl галогенидтер
4. Ангидридтердің түзілуі
R – COOH + H OCOR → R – CO – OCOR + H2O
O O
CHCOOH + HOCOCH3 → CH3 – C – O – C – CH3 + H2O
сірке ангидриді
5. Күрделі эфир түзілуі. (этерификациялау)
О О
СН3С + С2Н5ОН → СН3 – С + Н2О
ОН О
С2Н5
6. Декарбоксилдену.
О NaOH + CaO CH4 + CO2
СН3 – С t
О – Н

CH3

CH3 – C – CH2 – COOH 3,3 диметилбутан қышқылы
CH3

СН3 – СН2 – СН2 – СООН май немесе бутан қышқылы
СН3 – СН – СООН Изомай немесе метилпропан қышқылы
СН3
О
СН3 – С
О
С2Н5 Этилацетат (24 кесте)

7. Карбон қышқылдарының табиғатта кездесуі және алу жолдары
СН3 – СН2 – СН2 – СН3

Алкандарды – Н2О 2СН3 – СООН

Спирттерді СН3 – СН2ОН – Н2О СН3 – СООН

Альдегидтерді СН3 СНО СН3 – СООН
О
Кетондарды СН3 – С – СН3 Н СООН + СН3СООН
Алкендерді СО, Н2О, Kt, P, t → R – COOH алады

8. Көмірсутек радикалы бойынша реакцияға түсуі.
H H
CL – CL + H – C – COOH → CL – C – COOH + HCl
H H хлорсірке қышқылы

V. Жаңа сабақты қорыту .
Тест сұрақтары
1.Аркил қышқылының формуласы
А)CH3COOH C)C15H31COOH E)H2C=CH-COOH
B)C3H7COOH Д)C17H35COOH

2.Карбон қышқылының қайнау температурасының жоғары болу себебі
А)олардың суда еритіндігінде
В)құрамында көмірсутек радикалының болуында
С)сутектік байланыстың болуында
Д)сутектің болуында
Е)көміртектің санында

3.Карбон қышқылдарының құрамында болатын функционалдық топ
А)-СООН с)-ОН e)-NH2
О
В)С д)-NO2
Н

4.Табиғатта қалақайда, қылқан жапырақты ағаштарда, құмырсқада кездесетін зат.
А)азот қышқылы с)сірке қышқылы е)май қышқылы
В)құмырсқа қышқылы д)лимон қышқылы

5.Карбон қышқылының бесінші өкілі.
А)құмырсқа қышқылы с)май қышқылы
В)пентен қышқылы д)сірке қышқылы
Е)валериан қышқылы

6.Сірке қышқылының молекулалық массасы. СН3СООН
А)24 с)39 е)60
В)40 д)70

СООН
7.Мына қышқыл о қай топқа жіктеледі.
А)альдегид с)ароматты қышқыл е)қаныққан қышқыл
В)спирт д)қанықпаған қышқыл

8.Карбон қышқылының спирттермен әрекеттесуі.
А)гидрогендену с)орынбасу реакциясы
В)эфирлену реакциясы д)диссоциациялану
Е)жану реакциясы

9.Алдегидтердің жалпы формуласы.
А)R-COOH с)R-COH e)R-O-R1
В)R-OH д)R-NH2

10.Молекуласында екі түрлі карбоксил тобы болатын қышқыл.
А)сірке қышқылы с)бензой қышқылы е)сүт қышқылы
В)фтал қышқылы д)қымыздық қышқылы

Білемін Білгім келеді
1.Молекуласында карбоксил тобы болады. 1.Халықаралық атаулары.
Мыс: метан қышқылы, этан қышқылы
2.Сірке қышқылы бір негізді әлсіз қышқыл. 2.Этерификация реакциясы.

3.Сірке қышқылы зат алмасу процесіне қатысады. 3.Декарбоксилдену реакцисы.
4.Қаныққан карбон қышқылдары иісті, суда ерімейді. 4.Химия өнеркәсібінде сірке қышқылының алынуы.

VI. Қолданылуы.
Карбон қышқылдарының құрамында R – COOH карбоксил тобы толады. Карбон қышқылдары әлсіз қышқылдар, карбон қышқылдарытуындылары өнеркәсіппен тұрмыста кең қолданылады.

Қолданылуы
1. Дәрі-дәрмектер
2. Тұздар
3. Ацетат жібегі
4. Тамақ өнеркәсібі
5. Жемістер эссенциясы
6. Лактардың еріткіші
7. ¬Өсімдік зиянкестерімен
күресте
8. Өсімдіктердің өсуін
тездететін заттар
9. Мата бояуда
10. Кинопленкаларда


VI. Үйге 10.1; 10.2; 10.3

VII. Жаңа сабақ бойынша тест сұрақтарын тексеру жұмысы.

VIII. Бағалау. .