. «Тіл мәдениеті» арнайы курсының бағдарламасы
7»Б» сынып
(қазақ тілі пәніне қосымша)

Құрастырған: Султангереева.Г.О.
қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің 1санатты мұғалімі

Тасқала ауданы. 2014ж

Түсінік хат
Егеменді ел азаматын тәрбиелеудегі тіл мамандарының бірден бір алдына қойған міндеті – оқушыны тіл мәдениетіне байланысты теориялық білім бере отырып, оны өмірде орынды қолдана білуге баулу болып табылады.
Тіл мәдениетін қалыптастырудың жолы – тілдің халықтық қасиетін ауыз әдебиеті үлгілері, көркем әдебиеті арқылы бала бойынша сіңіру. Оқыған шығармасы бойынша ойын көркем етіп жеткізуге білу де-тіл мәдениетін меңгерудің бірден бір шарты. Әрбір оқушы өз халқының,ана тілінің мұрагері болуға тиісті. Осы орайда 7-ші сыныптағы «Қазақ тілі» оқулығының авторлары тіл мәдениетіне байланысты мәтіндер мен жаттығуларды өте орынды алғандығын атап өткен жөн.
Тіл тазалығына, сөйлеу шеберлігіне қазақ халқы ерекше мән берген. Ғылым-білім дегендерден алыс жүрген замандардың өзінде де тіл өнерін - өнердің өнері, «Өнер алды - қызыл тіл» деп бағалаған. Асылы, жақсы сөзді жанына азық ете білген, атқан оққа тоқталмаса да жүйелі сөзге бас иген, орнын тапқан екі ауыз сөзді ер құнымен теңестірген бір халық болса, ол қазақ халқы болар.
Жаңадан «тіл мәдениеті», «сөйлеу мәдениеті» деген күрделі ұғым-түсініктер пайда болды, кейін оның арнасы кеңейіп, өзіндік бір мақсаты бар жеке ғылымға айналды. «Тіл мәдениеті» дегеніміз мағыналық өрісі кең дүние.
Қысқасы, санай берсек, сөздің беретін ұғымы өте кең. Сондықтан «тіл мәдениеті» дегенді - «сөйлеу мәдениеті», «сөз мәдениеті» деп те айта береміз. Сөз - тілдің қолданыстағы көрінісі болса, «тіл мәдениеті» тілдің жеке элементтерін, тұлға-тәсілдерін, оның тәжірибе елегінен өтіп қалыптасқан, қоғам тарапынан қабылданған заңдылықтарына сәйкес дұрыс пайдалану туралы білім саласы. «Тіл мәдениеті» - тілдің фонетиканың нормаларын бұлжытпай сақтау ғана емес, айтайын деген ойымызды тыңдаушыға жүрекке жылы тиетін, «айналасы теп-тегіс жұмыр келген», әсерлі ұғымды дәл жеткізу жайын қамтиды.
Тіл мәдениеті - тілдік нормаларының, тіл тәсілдерінің жетіп, ширап даму дәрежесі. Тіл мәдениеті негізінен сөзді орынды қолдану деген ұғымды білдіреді. Сөйлеу коммуникативтік қызмет атқарумен қатар, адамның ішкі өмірінің рухани байлығын жарыққа шығарып, жан сарайын танытады
Тіл мәдениетін меңгерудің ендігі бір жолы-пәнаралық байланысы, әдебиеттен өтілетін көркем шығармаларын да пайдалануға болады.

Мақсаты:
Сөйлеу, тіл мәдениеті машықтарын меңгерген, коммуникативтік біліктілігі артқан, логикалық ойлауы өз деңгейіне сәйкес дамыған, мәдениетті сөйлеуге бейімделген оқушыны тәрбиелеу және қазақ тілі сабақтарында ақпараттық,тілдік қарым – қатынасты дамытып, өзінің ана тілі-қазақ тілін сапалы меңгерген тұлға қалыптастыру.

Міндеті:
Сөз адамның ой-өрісін, мәдени дәрежесін, байыптылығын, ақыл-парасатын көрсететінін ұғындыру
Сөйлеу мәдениетіне қай уақытта болса да ерекше мән бергенін, қай халық болса да қатты бағалағанын түсіндіру
Сөйлеу мәдениеті сөйлеуші адамның ішкі жан дүниесінің тазалығына да, сөз өнеріне де қатыстылығын ескере білу
Сөзге шешен адам мәдениетті әрі шебер сөйлей білу керек екеніне түсінік беру. Мәдениетті, ой-өрісі жоғары, өмірге сенімді, адал адамдардың сөйлеу тілі де жоғары болуға тиістілігін аңғарту
Тіл - адамның ішкі жан дүниесінің айнасы екенін ұғындыру.

Күтілетін нәтиже:

* 7 – сынып оқулығы бойынша берілетін лексикалық тақырыптар бойынша білімдерін дамыту.
*Тіл мәдениетін меңгерген, коммуникативтік біліктілігі артқан, логикалық ойлауы өз деңгейіне сәйкес дамыған оқушы
*Ұлттық мәдениетін құрметтей білетін, рухани адамгершілігі мол, отансүйгіш азаматы.

Білім – білік дағдылары

- Лексикалық нормаларды білу.
- Жалпы халыққа бірдей жиі қолданылатын сөздері тануы;
- Қосымшаларды таңдап, талғай жалғай білуі;
- Сөйлем мүшелерін орнымен қолдана алуы;
- Сөз тіркесінің өзіне тән белгілерін білуі;
- Сөздердің байланысу тәсілдерін білуі;
- Сөздердің байланысу түрлерінің (қиысу, матасу, меңгеру қабысу, жанасу) бір-бірінен ерекшелігін білуі.

Тіл мәдениеті

7»Б» сыныпқа арналған арнайы курстың күнтізбелік жоспары

№ Сабақ тақырыбы Өткізілу түрі,бағыты сағаты мерзімі
1 Қазақ тілі- ҚР мемлекеттік тілі Қазақ тілінің қоғамдық мәні,ана тілі туралы 1 2/09
2 Тілге құрмет-елге құрмет «Қазақ тілі-мақтанышым» ойтолғау жаздыру 1 9/09
3 Әдеби тіл және оның нормалары Б.Момышұлының қанатты сөздері
Кестені толтыру 244 бет 1 16/09
4 Мәтін және сөз мағынасын білу мәні Мәтіндегі кейіпкерлер сөзі мен әр сөздің мағынасына мән беру, үлгі бойынша жазбаша пікір білдіру 246 бет 1 23/09
5 Ауызша және жазбаша сөйлеу тілі А.Байтұрсынов зерттеулері 1 7/10
6 Дұрыс сөйлеу,дұрыс жазу шарттары С.Аманжолов еңбегі 1 14/10
7 Сөз қолданудың негізгі принциптері Сөз, сөз тіркесі,сөйлем
Төрт түлік малға қатысты тұрақты тіркестер 1 21/10
8 Мәтінмен жұмыс Халықтық тәлім-тәрбие,ата дәстүр туралы 1 28/10
9 Тіл білімінің тұлғалары
Қазақ халқының біртуарлары туралы мәліметтер 1 12/11
10 Нақыл-өсиет сөздердің шындығы Екі топқа бөліну,пікірталас ұйымдастыру 248 бет 1 18/11
11 Ақын мәдениеті жайлы өз ойым Қ.Мырзалиев,М.Мақатаев, М.Жұмабаев өлеңдерімен танысу, ой бөлісу 1 25/11
12 Диалог, монолог Жұптаса әңгімелесу, сұхбат, рөлге бөлу, жұптық қойылым 251-254 бет 1 2/12
13 Шығармашылық жазу жұмыстары Хат, күнделік
Жазба жұмыстары 260 бет 1 9/12
14 Көркемдегіш құралдар Теңеу, эпитет, метафора, портрет,мінездеме ,кейіптеу
М.Әуезов,С.Мұқанов,Ғ.Мүсірепов шығармаларынан іздестіру
1 15/12
15 Көркем шығарма Абай қарасөздері,Мағжан лирикалары,Мұқағали жырлары 1 23/12
16 Мінездеу,мінездеме Кестемен жұмыс
267-269 беттер 1 13/01
17 Қимыл –әрекеттерді сипаттау Ә.Нұршайықов шығармасынан үзінді 1 20/01
18 «Қайсар ананың әрекеті» Мәтіндік сипаттау жаздыру 1 27/01
19 Өмірбаян М.Мақатаев «Менің өмірбаяным» өлеңі 1 3/02
20 Сал-серілер өмірінен дерек Лексикалық,фонетикалық талдау
182 бет 1 10/02
21 Қазақ халқының киелі сандары Әр санның өзіндік мәні,сыры туралы мәліметтер 1 17/02
22 Емле мен тіл мәдениетінің байланысы Мәтінмен жұмыс 1 24/02
23 Тілдің таза, табиғи қалпын сақтау шарты ауыспалы сөздер 1 3/03
24 Мәтіндегі негізгі ой,жоспар құру Синоним,омоним 1 10/03
25 Даналық сөздер Мақал-мәтелдер 1 17/03
26 Тіл көркемдігінің бір сыры Тұрақты тіркестер 1 7/04
27 Тіл байлығы және сөздік қор Көп мағыналы сөздер 1 14/04
28 Сөз қолдану мәдениеті мен жазу мәдениетінің байланысы Грамматикалық,мағыналық,интонациялық принциптер 1 21/04
29 Көсемсөз Б.Бұлқышев шығармалары 1 28/04
30 Сөз дәлдігі Деректі,дерексіз ұғымдар 1 5/05
31 Сөз байлығы «Абай жолы»роман-эпопеясы
БҚО жер атаулары 1 12/05
32 Ұлттық шешендік сөздер Қазақтың би-шешендері 1 19/05
33 Орфография,орфоэпия Сөзді дұрыс айту,дұрыс жаза білу жолдары 1 21/05
34 Шығармашылық жұмыс Қорытынды-пысықтау жұмыстары 1 23/05

«Тіл мәдениеті» арнайы курсы бағдарламасының мазмұны

№ Тақырыптар сағат
1 Қазақ тілі- ҚР мемлекеттік тілі 1сағ
2 Тілге құрмет-елге құрмет 1сағ
3 Әдеби тіл және оның нормалары 1сағ
4 Мәтін және сөз мағынасын білу мәні 1сағ
5 Ауызша және жазбаша сөйлеу тілі 1сағ
6 Дұрыс сөйлеу,дұрыс жазу шарттары 1сағ
7 Сөз қолданудың негізгі принциптері 1сағ
8 Мәтінмен жұмыс 1сағ
9 Тіл білімінің тұлғалары 1сағ
10 Нақыл-өсиет сөздердің шындығы 1сағ
11 Ақын мәдениеті жайлы өз ойым 1сағ
12 Диалог, монолог 1сағ
13 Шығармашылық жазу жұмыстары 1сағ
14 Көркемдегіш құралдар 1сағ
15 Көркем шығарма 1сағ
16 Мінездеу,мінездеме 1сағ
17 Қимыл –әрекеттерді сипаттау 1сағ
18 «Қайсар ананың әрекеті» 1сағ
19 Өмірбаян 1сағ
20 Сал-серілер өмірінен дерек 1сағ
21 Қазақ халқының киелі сандары 1сағ
22 Емле мен тіл мәдениетінің байланысы 1сағ
23 Тілдің таза, табиғи қалпын сақтау шарты 1сағ
24 Мәтіндегі негізгі ой,жоспар құру 1сағ
25 Даналық сөздер 1сағ
26 Тіл көркемдігінің бір сыры 1сағ
27 Тіл байлығы және сөздік қор 1сағ
28 Сөз қолдану мәдениеті мен жазу мәдениетінің байланысы 1сағ
29 Көсемсөз 1сағ
30 Сөз дәлдігі 1сағ
31 Сөз байлығы 1сағ
32 Ұлттық шешендік сөздер 1сағ
33 Орфография,орфоэпия 1сағ
34 Шығармашылық жұмыс 1сағ

Әдебиеттер тізімі:

1 .Қазақ тілі оқулықтары (5,6,7 сыныптарға арналған)
2. Қазақ тілі мен әдебиеті журналдары – (әр жылғы сандарынан)
3. «Ұлағат» - журналдары 2005 ж. №3
4. қазақ әдебиеті оқулықтары ( 5,6,7 – сыныптарға арналған)
5. этнопедагогика 2005 жыл № 2
6. Бағыты білім беру - М. Айтбекова қазақ тілі мен әдебиеті журналы № 3, 2005ж.
7. Тіл мәдениеті - Г.Сүлейменова
8. «Нәтижеге бағдарланған білім беру мазмүның дамытудың түжырымдамалық негізі».
9. «Атамекен» Қарағанды обл. Энциклопедиясы. .