. Бала тәрбиесіндегі ата-ананың рөлі

Әрбір ата-ана өз перзентінің әдепті, саналы, иманды да ибалы, Отанының сүйікті және кішіпейіл азаматы болып жетілуін қалайды. Ата-ана перзентінің жақсы азамат болып жетілуі үшін өз отбасында балаларын тәрбиелеудің нәзік жақтарының зандылықтарын білуі шарт. Сыйластық, түсіністік, үлкенжауапкершіліксезімдері бар отбасы – бақыттыотбасы. Бақыттыотбасындағанаата-анажәне олардың өзарақатынасымазмұнды, берілгентәрбиесенімдіжәненегізді.
Бала тәрбиесінің алғашқы алтын қазығы – туған ұясы, өз отыныңбасындағытәрбиесі, тілі. Қазақтың: «Баланың бас ұстазы – ата-ана», «Балапанұяда не көрсе, ұшқандасоныіледі» – дегендей, есікіріп, тілішығабастасымен-ақбаланыбайсалды, ұғымпаз, тілалғышетіпбаулығанжөн.
Қайхалықболмасынүмітінеңалдыменұрпағыменбайланыстырады. Міне, сондықтан да:
«Ана – үйдіңберекесі,
Бала үйдің – мерекесі.
Бұтағыменағашсымбатты,
Ұрпағыменадамқымбатты.
ала болсаң балғындай бол.
Айналаңа қорғандай бол» –
дегенқағиданыберікұстағаната-бабаларымызөзұрпағынадам – дегенатаққалайықетіпөсірудімақсатеткен. Ата-анатәрбиеберудеата-бабамыздыңсалт-санасы, әдет-ғұрпындажүргізілгенүлгі-өнегесініңмәнісізор. Отбасытәрбиесіндеәкенің де, ананың да орныбөлек. Әке мен ана – баланыңалғашқы ұстазы. Адамзатбаласыананыңмейірлімейірінеқанып, әкеөсиеттерін тыңдап өссеғанатәрбиеліотбасынаншыққаныкөпкетанытады.
Ана – бала тәрбиесіндегіерекшетұлға. Дана Абай бабамызқазақәйелінің, ананыңотбасындағыорнынерекшежырлайды. Жалпы, «Адам бойындағыбарлық қасиеттер ананың ақ сүтіменжаралған» – дегенғұламалықойдытаратакеле, осы қасиеттіңміндеттітүрдетәрбиеленуітуралыайтады.
Тәрбиеніңнегізі «ананыңәлдиінен» басталадыемеспе? Анатәрбиесіұлылықдәнінсебеді. Тәрбиеліанадан – тәрбиелі бала өсіп шығады. Сонғыжылдарыотбасында, қоғамда ер адамдардың, әкелердің рөлі төмендегендей. Бұғанкейдезаманды да кінәләпжатамыз. Әрине, бала тәрбиесіндегіәкеніңорныбөлек, әсірессе, ер бала тәрбиесінде. Әкеніңқатаңталабын, тәрбиесінкөрген бала ертең қоғамда да өзотбасында да шешушітұлға бола алады. Кавказ халықтарында: «Нағызжайлыорын: қылышқа – қынабы, отқа – шырағы, ер жігітке – өзүйі» – дегентамашанақылсөз бар.
ҚазақстанРеспубликасыныңАтаЗаңыңда «Балаларынақамқорлықжасаужәнеолардытәрбиелеу – ата-ананыңтабигиқұқығы, әріпарызы» -делінсе, «Қазақстан – 2030» бағдарламасында: «Әкелер мен аналардың, аталар мен әжелердіңөзбалалары мен немерелерінесонауалысболашақта, оларбіздіңжасымызғажеткенкездеқандайкүйдекөргімізкеледі…» – делініп, ұрпақтағдырыайтылады. Бала – ата-анасыныңигіістерініңжалғастырушысы, болашағы. Бала тәрбиесі – ата-анаүшінкүрделі де, жауаптыміндет. Жасшыбықиілгішболса, жасадам да сондай жақсыға да жаманға да бірдейбейімболатыныбаршымызға мәлім. Ата-ананың үйіндегі әрекетібалаларыныңкөзалдындаөтеді, сондықтанжақсы, жаманәдетіміздіңбала тәрбиесінеықпалызор. Әрбірата-ана – өзініңбаласынОтанғапайдалы, өзінемейірімді, еңбекқор, адамгершілігі мол адаметіптәрбиелеугехалықалдында да, мемлекеталдында да жауапты. Бірде-бірата-ананың бала тәрбиесіненемқұрайдықарауғаеркіжоқ. Егердеол, бала өсірудеқатежіберсе, осалдықбайқатса, қартайғандаопықжейтіні, өкінішкеұрынатынынаешбірдәлелдепжатудықажететпейтінақиқат. Бала тәрбиесітуралысөзболғанда: «Баланы жастан» – дегенхалық даналығын ұмытуға ешкімнің хақысы жоқ.
Сондықтан, «Бала жас, әліешнәрсенібілмейді, өсекелербәрітүсінеді» – депқарау – барып тұрған қателік. Бала тәрбиесі – әр сағат, әркүнсайынтынымсызжүргізілеберетін аса жауапты, күрделі процесс. Тәрбиеотбасынанбасталады, оны қоғамдықтәрбиеніңқандайсаласыболса да алмастыраалмайды. Атақты қазақақыныҚасымАманжоловөзініңжарынаарнағанбірөлеңінде:
«Отбасы –шағынмемлекет,
Мен – президент, сен – премьер» – дегені бар.
Отбасы – еңүлкен, мықты тәрбиеошағы, шағынмемлекет. Отбасыныңнегізібаланыөміргекелтіруғанаемес, оны мәдени- әлеуметтік ортаның құндылығын қабылдату, ұрпақтың, ата-бабалардың, ұлылардыңақыл-кеңестәжірібиесінбойынасіңіру, қоршаған орта, адамзатқа, өзқоғамынапайдалыетіптәрбиелеу. Үлкен ұрпақтыңтәжірібиесі, өмірдегібеделі, ақыл-кеңестері, ата-ананыңөзборышынмүлтіксізорындауы, бір-бірін құрметтеуі – үлкентәрбиемектебі. Бала дүниегекелгенненбастапата-ананыңықпалындаболып, бағытберушітәрбиемектебіненнәралады. Өзотбасында бала ата-ананыңқамқорлығына, шексізсүйіспеншілігінебөленіп, әке мен ананың жақсылығы мен дәулетінің қызығын көріпқанақоймай, адамгершілік, әдеп-инабаттағылымдарыналуы, олардымеңгеріпіс- жүзіндеқолдануыынта мен ықылас, қайрат пен қажырететінжолынанөтугетиіс.
«Қатты тәртіп көрсе бала күнінде,
Өнермен қуантады түбінде.
Бала ненібілсежастан, ұядан –
Өле-өлгеншесонытанырқиядан.
Өнер – білім берем десеңбасынан,
Бероқуғабалалардыжасынан,
Жақсы-жаманболса, бала – соларда» – деп ХІ ғасырдаЖүсіпБаласағұнайтқандай, ата-аналарбалаларыныңжекеерекшеліктерінжаскүнінентанып, соған қарай бағыт-бағдар тәрбиеберудіңмаңызыерекше.
Отбасындағытәрбиеніңкереметі – баланыеңбекке баулу. Ол – адамдықкемелденудіңнегізі. Еңбекетебілмегеннемесе оны жеккөргенадамныңотбасыберекеліболмайды. Ежелгі Рим философы Гораций айтқандай: «Өміреңбексізештенебермейді.» Сондықтан: отбасындағы да, қоғамдық ортадағы да тәрбиедебалалардыеңбекетебілуге, еңбексіз бос отыраалмайтындайсезімгетәрбиелеубастынысанаболуытиіс. Сонда ғанаотбасымүшелелеріарасындағықарым-қатынаста әдеп-инабат, адалдық пен ақпейілдікүстем бола алады. Бүгінгітаңдаата-анасықасындаболса да қадір-қасиетіне жете алмай, ұлдарымызмаскүнемдік пен нашақорлыққа бой алдырып, қыздарымызшылымшегіп, жеңіл жүрістерге түсуі отбасындағы тәрбиенің дұрыс жолға қойылмауының айғағы.
Шариғатта да алтын ұя – отбасыжоғарыбағаланып, оны бала тәрбиелепөсіруінебіріншідәрежелімәнберілген. Ойткені: «Балалар – ата-аналарқолынаберілгенаяулы аманат» Бұлғажайыпқұдайшылдықанықтаманыжадыдаұстаубылайтұрсын, әрүйдіңмандайшасынаіліпқоютұрарлық. Баланы өздігінен өмір сүруге мүлдеқабілетсізнәрестекезіненбастапбақыттыбалалықшақ, жекешаңырақкөтергенгедейінгіжастықжолдарыөтетінотбасынбақыттыжағалауынбеткеалып, өмір – айдынындажүзіп бара жатқан қайыққа теңесек, оныңқосескегі – әке мен ана дер едік. .