. Физика пәні бойынша оқушылардың біліктілігін арттыру.

Автор: Абдрасылова Алтыншаш Садуақасқызы,
Шымкент қаласы Саттар Ерубаев атындағы №24 жалпы орта мектебі физика пәні мұғалімі

XXI ғасырдың негізгі сипаты - қазіргі шақта халқымыздың дені сау, ұлттық сана сезімі оянған рухани ойлау дәрежесі биік, ел болашағын ойлайтын, парасатты да саналы азамат тәрбиелеу болып отыр.
Заманымыздағы үздіксіз білім беру бағдарламасының негізгі мақсаты- жастарды өз бетінше білім алуға үйрету. «Нағыз білім - өз бетінше оқып алған білім» -деп үйретеді халық даналығы. Осыған сәйкес, оқытудың барлық әдістері мен тәсілдерінің түпкі міндеттері оқушыларды өз бетінше оқуға үйрету болып саналатынын әр мұғалім ұдайы есте сақтап, оны әрқашан басшылыққа алып отыруы керек. Бұл тұста физиканы оқыту процесінде де мүмкіндіктер мол, бірақ оған мұғалімнің ұйымдастыру - басшылық ролі әбден қажет.
Білім мен тәрбиені сабақ барысында ұштастыра, бірлікте оқыту әрбір ұстаздың басты міндеті.
Қазақстан Республикасының білім беру саласындағы бүгінгі басты міндеттердің бірі - ұлттық ерекшеліктерді ескере отырып шәкірттерге терең білім мен тәрбие беру.
Осыған сәйкес “Қазақстан Республикасының мектеп физикасынан білім беру тұжырымдамасының” 4- бөлімінде: “физиканы оқытудың біртұтас оқу-әдістемелік жүйесі оқушының дамуын қамтамасыз етуі керек” делінген.
Оқушылардың ойлау қабілеттерін қалыптастыратын ғылым саласының бірі - физика пәні болып табылады. Физика ғылымы арқылы оқушылар табиғатта болып жатқан құбылыстарды, заңдылықтарды, процестерді бақылайды, зерттейді.
Оқушылар 9-шы сынып физика курсында алғашқы, ең қиын қадамдарын жалпы физика курсының кинематика бөлімін оқып-үйренуден бастайды. Осыған сәйкес біз оқушылардың ең қиын қадамдарын оңай жолмен, өмірмен байланыстыра отырып, пәнге деген қызығушылығын арттыра отырып түсіндіруіміз керек.
Кинематика туралы ілім ең алдымен бізді қоршаған дүниені танып білу үшін қажет, олай дейтініміз кез келген құбылыс қозғалыспен тікелей байланысты. Шын мәнінде кинематика білімінсіз табиғатта болып жатқан құбылыстарды ұғыну тіпті де мүмкін емес.
Бізді қоршаған әлемнің бәрі үздіксіз қозғалыста болады. Қалалар мен ауыл көшелеріндегі адамдар, орман мен даладағы құстар мен жануарлар, теңіздер мен көлдердегі, өзендер мен мұхиттардағы балықтар - бәрі-бәрі қозғалыста болады. Демек, адам қолымен жасалған машиналар, электр жеткізу желісіндегі электрондар, қан тамырларындағы қан, өсімдіктердегі тұз ерітінділері үнемі қозғалыста болады. Денені құрайтын молекулалар мен атомдар да қозғалыста болады.
Кинематика механиканың бір бөлімі. Кинематика қозғалысты геометриялық тұрғыдан қарастырады.
Бұл ерекше “қозғалыс геометриясы”. Ол дененің қалай қозғалатынын қарастырады да, дененің басқаша емес, неге дәл осылай қозғалатынын қарастырмайды.
Кинематиканың қарастыратын негізгі мәселелері мыналар:
а) дененің қозғалысын математикалық формулалар арқылы өрнектеп, графиктер арқылы кескіндеу.
б) осы қозғалысты сипаттайтын кинематикалық шамаларды анықтау.
Қозғалыстарды сипаттау үшін кинематикада арнайы ұғымдар (материялық нүкте, санақ жүйесі, траектория) және шамалар (жол, орын ауыстыру, жылдамдық, үдеу) енгізіледі. Бұлар тек кинематикада ғана емес, физиканың басқа бөлімдерінде де маңызды болып саналады. Осы келтірілген ұғымдар мен шамаларды меңгеру кинематиканы оқып–үйренудегі оқушылардың алдарында тұрған ең негізгі міндеттердің бірі. Сонымен бірге кинематиканың әдіс-тәсілдерімен танысып, ондағы қозғалыстарды қалай оқып-үйрену керектігін білудің маңызы зор. Қозғалыстардың бірнеше түрін кинематикалық тұрғыдан оқып үйренуге және қайсыбір кинематикалық есептерді шығаруға оқушыларды үйрету керек.
Физиканы терең ұғыну үшін, түрлі физикалық заңдар мен заңдылықтардың бір-бірімен байланысын, олардың қолдану шекарасы мен ол заңдардың әлемнің жалпы физикалық көрінісінде алатын орнын дәл білу қажет. Физиканы мектепте оқыту әдістемесі - педагогика ғылымдары жүйесінің бір тармағы болып саналады. Себебі; педагогика ғылымдары сияқты оның да зерттейтін ең негізгі мәселесі - орта мектептегі ғылым негіздерінің бірі физиканы оқытудың іс-тәжірибесі мен теориясын қарастыру.
Мектепте физиканы сапалы оқытудың ең бірінші және басты шарты - физика ғылымын берік меңгеруі, оның зерттеу әдістері мен даму тарихын терең түсінуі. Тек қана физикалық білімдерді ұқыпты ұғыну арқылы мектепте жақсы физик-мұғалім болу мүмкін емес. Сол себепті, болашақ физика пәні мұғалімі үшін физиканы оқыту әдістемесінің практикалық және теориялық мәселелерін терең оқып үйрену қажет.
Физиканы оқыту әдістемесі негізінен мектеп үшін мынадай қажетті нақты мәселелерді шешудің жолдарын қарастырады.
Мектеп физика пәнінің әрбір басқыштарында оқытылатын оқу материаларының (жадыхаттарының) көлемін және мазмұнын анықтау.
Оқу жадыхатын (материалын) баяндаудың жүйелілігін анықтау. Оқытылатын материалдың бірізділігі, оңайдан қиынға қарай бірте-бірте өсіп отыруы тиіс. Оқушылардың жадыхатын оңай меңгеруінің тиімді әдістері мен тәсілдерін және мұғалімнің әр түрлі әдістемелік түсіндіру амалдарын көрсету. Мәселен, ауызша баяндау, әңгімелеу, сұрақ-жауап, эксперимент, анализ және синтез, аналогия мен нобайлау (модельдеу) т.т.
Бағдарламалық жадыхаттарды оқушылардың берік игеруін қамтамасыз ететіндей физиканы оқытудың қажетті материалдық-техникалық базасын (физика кабинеті, эксперименттік және көрнекі құралдар, т.т.) анықтау.
Физиканы тереңдетіп оқытуға мүмкіндік туғызатындай сыныптан тыс жұмыстарды (физикалық кеш, үйірме, экскурсия, олимпиада, т.т.) ұйымдастыру мен өткізудің әдістемесін жасау.
Мектепте физиканы оқыту процесінде өткізілетін (ғылыми-материалисттік, патриоттық, эстетикалық, этнопедагогикалық, т.т.) тәлім-тәрбие жұмыстарға бағдар-бағыт беру.
Оқушылардың эксперименттік білімдері мен ебдейліктерін және дағдыларын қалыптастыру.
Оқушылардың физикалық ұғымдарды түсініп, талдап ұғуы олардың логикалық және диалектикалық ойлауын дамытуға зор ықпал етеді. Академик С.И. Вавилов айтқандай, физикалық ойлауға дағдылану керек, оған көп жаттығу мен ұзақ үйренудің нәтижесінде қол жеткізуге болады, бұл физиканы оқытудың ең басты міндеттерінің бірі болуы тиіс.
Физика – табиғат туралы ғылым. Оның басты мақсаты – заттар мен денелердің, құбылыстар мен процестердің негізгі қасиеттерін біліп-тану, табиғат құбылыстарының заңдылықтарын зерттеу. Сабақта мұндай танымдық процесс оқушылардың физикалық ойлауын дамытуды қажет етеді. Бұл үшін оқыту процесінде анализ және синтез, салыстыру және аналогия, классификация мен жүйелілік (систематизация), абстракция және жинақтап қорытындылау сияқты логикалық ойлау операцияларын пайдаланамыз. Оқушылардың физикалық ойлауын дамытуда, ең алдымен оларды диалектикалық ойлауға, яғни физикалық құбылыстар сырының қалай ашылғандығына үйретіп, әлі шешілмеген мәселелердің зерттеліп толық білімге айналатындығын түсіндіріп, физикалық заңдылықтардың өзара байланысын ашып көрсетуіміз керек.
Халық педагогикасында адамдарға үйрету мен оларды тәрбиелу ісінде тыңдаттыру, жаттаттыру, көрсету, жұмыс істеттіру, өнерге және кәсіби шеберлікке баулу сияқты әдістерді пайдаланып келгені байқалады.
Қай заманда болса да үйрету мен тәрбиелу ісі екі адамның (үйретуші – үйренуші, тәрбиелеуші – тәрбиеленуші) өзара бірлесіп атқаратын жұмысы (еңбегі) болған. Бұл жұмысты (процесті) жүзеге асыратын жол, әдіс-тәсіл, амал-айла, іс-әрекет грек сөзімен “метод” (әдіс) деп аталып кеткен, кейіннен оған қосымша “тәсіл”, “амал” деген әртүрлі балама терминдер пайдаланылды.
Осыған сәйкес, мұғалім әр уақытта бірнеше тәсіл, амалдарды қолдана отырып, біздің болашақ жас ұрпақтарымызды жан-жақты оқытуға, тәрбие беруге тырысу керек.
Оқушы тек қана теория жүзінде ғана емес, ол құбылысты құрал-жабдыктар аркылы көзбен көруіне мүмкіндік туғызады. Осы жерде "мың рет естігенше, бір рет көрген артық" деген мақалдың орынды екені белгілі.
Бүгінгі күн талабы – болашақ ұрпаққа саналы да сапалы, тәжірибелі де мәнді білім беру.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

1. Л.И.Резников, С.Я.Шамаш, Э.Е.Эвенчик. методика преподавания физики. -М: "Просвещение", -1974.-275 с.
2. Методика преподавания физики в средней школе. Под ред. Бабанский и Агабаева. -М: "Просвещение", -1968. -191с.
3. К.Н.Елизаров. Вопросы методики преподавания физики в средней школе. -М: "Просвещение", -1962. -240 с.
4. З.Ж.Жанабеков, Ш.Б.Тынтаева, Х.Б.Жолдасова. Физиканы оқыту әдістемесі. -А: "Қазақ әдістемесі". -2002 .-1196.
5. Муравьев А.В. Как учить школьников самостоятельно приобретать знания .