. «Шығыс Қазақстан облысы Семей қаласының білім бөлімі»мемлекеттік мекемесінің
«А.Ибраев атындағы жалпы орта білім беретін мектеп»коммуналдық мемлекеттік мекемесі
химия пәнінің мұғалімі
Муртазина Зауре Задабековна
Сабақтың тақырыбы: Фосфор және оның қосылыстары
Сабақтың мақсаты: Фосфор және оның қосылыстары туралы мағлұмат беру
Міндеттері:
Білімділік: Оқушыларға V негізгі топшаның маңызды бейметалы-фосфордыңэлементжәнежайретіндегіқасиеттерін,құрамын,табиғаттатаралуы ,фосфордыңмаңыздықосылыстарытуралыжалпытүсінікберу.
Дамытушылық: Оқушылардыңхимиялықбіліміноданәрідамыту,тез ойлауға,шапшаңдыққа,өзбетіменізденугеүйрету.
Тәрбиелік: Өздігіненталпынып,жауапкершіліктісезінетінсаналы,өнегеліұрпақтәрбиелеу.
Сабақтың түрі: Аралас сабақ
Сабақтыңәдісі:Сұрақ-жауап,ақпараттықтехнология
Көрнекілігі:Периодтықжүйе,электрондыоқулық
Пәнаралықбайланысы:биология,физика
Сабақтыңбарысы:
І.Ұйымдастырукезеңі
Оқушыларменамандасу,көңілкүйлерінсұрау.
ІІ.Үйтапсырмасынсұрау (Сұрақ-жауап)
(Сендер мына тұжырымдамаларменкелісесіңдерме? Белгісізэлементтердітабу.)
ІІІ.Бәрінбілгімкеледі (Жаңасабақ)
ІV.Есептер шығару.
V.Қорытынды
Сендер мына тұжырымдамаларменкелісесіңдерме?
1. Азот қышқылыкүштітотықтырғышболыпсаналады.(ИӘ)
2. Азот қышқылыеритіннегіздерменғанаәрекеттеседі. (Жоқ)
3. Азот қышқылы жарықтаыдырайды. .(ИӘ)
4. Азот қышқылыныңтұздарыннитриттердепатайды. . (Жоқ)
5. Азот қышқылыметалдардыңэлектрохимиялыққатарындасутегінедейінгіметалдарменәрекеттеседі. . (Жоқ)
6. Азот қышқылыалюминийдіпассивтейді. .(ИӘ)
7. Азот қышқылыөндірісте аммиактаналады. .(ИӘ)
8. Азот қышқылы металдарменәрекеттескенде сутегібөлінбейді. .(ИӘ)
ІІ.Бәрінбілгімкеледі (Жаңасабақ)
Оқушылардытоптастыру.(Топпенжұмыс) Оқушыларғаүштүрліфигураларберіледі,солбойыншаоқушыларсыңарынтабады.(оқушыларбүгінгісабақтыөзойларыментоппенбірлесеотырып,талдап,түсіндірукерек)
1.Анықтамасы 2. Периодтықжүйедегіорны. 3.Формуласы 4. Кездесуі.
5. Таралуы 6. Қасиеттері 7. Қолданылуы. 8.Алынуы.9. Биологиялықмаңызы10. Есептершығару
Сергітусәті (Қимыл-қозғалысарқылыой-жинақтау.)
1669ж ФосфордынемісғалымыГ.Брандашты.
Қасиеттері
Ақфосфор-Ақтүстікристал, қараңғыдажарқырайды, өтеулы, оталғыш, суастындасақтайды
Қызылфосфор-Аморфты, кристалдыемес, қараңғыдажарқырамайды, улыемес. Түсіқоңырқызыл.
Қарафосфор-Түсіграфиткеұқсайды, улыемес, оталғыш. Жартылайөткізгіш, оталады.
Табиғаттағыфосфор
Фосфор табиғаттахимиялықбелсенділігінебайланыстытекқосылыс
күйіндекездеседі.
Фосфор мыназаттардыңқұрамынаенеді:
фосфорит жәнеапатитминералы,кальцийфосфатыныңқұрамында Ca3 (PO4)2;
Қазақстандафосфорғаөтебайірікенорындарыбар.Олар:Ақтөбе,ОңтүстікҚазақстан,Жамбылоблыстары.
өсімдіктердіңгенеративтімүшелеріндегінәруыздыңқұрамынакіреді;
адамжәнежануарлардыңағзасындағыжүйкежүйесіменжұлындаболады
Ми жасушаларындаболады.
ХИМИЯЛЫҚҚАСИЕТІ
Металдармен:
3Ca +2 P = Са3 Р2
Бейметалдармен:
4 P + 5O2 = 2Р2 О5
2P + 3S = Р2 S3
Фосфордыңазотқышқылыменәрекеттесуреакциясы
P(қатты.) + 5HNO3 (конц.) = 2H3PO4 + 5NO2 ↑ + H2O
Фосфордыңалынуы:Ca3 (PO4)2 + 5C + 3SiO2 = 3CaSiO3 + 2P + 5CO↑
ФОСФОРДЫҢ ҚОЛДАНЫЛУЫ
Тыңайтқыштар .Жуғышзаттар.Улыхимикаттар.Шырпыөндірісінде.
Судыжұмсартуда.Бояуөндірісінде.Жемірілуденқорғайды.Бушығаруда
ФОСФОРДЫҢҚОСЫЛЫСТАРЫ
HPO3 метафосфорқышқылы ГИДРОФОСФАТ CaНPO4
H3PO4 Ортофосфорқышқылы ФОСФАТТАРCa3(PO4)2
H4P2O7 пирофосфорқышқылы ДИГИДРОФОСФАТCa(Н2PO4)2
Химиялыққасиеттері P2O5
Суменәрекеттеседі:
P2O5 + H2O 2HPO3
P2O5 + 3H2O t 2H3PO4
2) Негіздікоксидтерменәрекеттеседі:
P2O5 + 3К2O 2К3РО4
3) Сілтілерменәрекеттеседі:
P2O5 + 6NaOH 2Na3РО4 + 3H2O
«Ой толғау» (Бекітутапсырмалары )
№1-есеп. Массасы 7,1г фосфор (V)оксиді судың артықмөлшері-менәрекеттескендетүзілгенфосфорқышқы-лыныңмассасын есепте.
Бер:
m (P2O5) -7,1г P2O5+3H2O - 2H 3PO 4
т/кm (H 3PO 4)
№2-есеп. 15,5г Са3(РО4)2 ыды-рағандатүзілетінфосфор (V) оксидініңмассасынесепте.
№3-есеп Р→РН3 →Р2О5 →Н3РО4→К3РО4 →Аg3РО4
Ой-түйіндеу 1669, 31, 56, 600
Бекітусұрақтары:
1.Сенесіңбе,сенбейсіңбе?Фосфордыңтаңбасы«ПЭ» (ИӘ)
2. Сенесіңбе,сенбейсіңбе?«Фосфор»сөзі «жарықшығарушы»ұғымынбілдіреді (ИӘ)
3. Сенесіңбе,сенбейсіңбе? Ақфосфордансіріңкежасайды (ЖОҚ)
4. Сенесіңбе,сенбейсіңбе?Р-бесаллотропиялықтүрөзгерісібар.(ЖОҚ)
5. Сенесіңбе,сенбейсіңбе?Р-атоммасса 31,реттік нөмері 15 (ИӘ)
6. Сенесіңбе,сенбейсіңбе? Р-валенттілігі 2.4 (ЖОҚ)
7. Сенесіңбе,сенбейсіңбе? Р-ұшқышсутекқосылысыфосфиндепаталады. (ИӘ)
8. Сенесіңбе,сенбейсіңбе? Ақфосфордықараңғыдасуастындасақтайды (ИӘ)
Қорытындылау. Бүгінгісабақтаналғанәсерлеріңіз.(Смайлингкеөзойларынқалдыру.)
Бағалау.
Үйгетапсырма §20. Фосфор №6.№8. 95- бет “Адамғафосфоркерекпе?” .