. Батыс Қазақстан облысы, Орал қаласы
№ 46 орта жалпы білім беретін мектебінің
жоғары санатты, І деңгей бойынша сертификатталған
тарих пәнінің мұғалімі
Хамзин Жеңіс Кәкібайұлы

Сыныбы: 10 «А»
Тақырыбы: Мұхаммед Хайдар Дулати
Мақсаты Оқушыларды қазақ тарихына қатысты ғылыми құнды деректер берілген тарихи шығармамен таныстыру; Алғашқы қазақ мемлекетінің алғашқы тарихшысы туралы ой-қозғап, оның шығармасы қазіргі біздің қоғамда ұлағатты орын алатынын дәлелдеу; Мұхаммед Хайдар Дулати ғылыми қызметін бағалау,оның тұлғалық қасиеттерінен үлгі алу;
Күтілетін нәтиже А. Бір немесе бірнеше деректерге сүйену арқылы, өз ой-пікірін білдіреді, дәлелдейді;.
В. Тарихи құбылыстарды, оқиғаларды бағалайды және оларға қатысты тарихи тұлғалардың ролін анықтайды.
С. Мұхаммед Хайдар Дулатидің тұлғалық ерекшеліктері туралы ой-түйін жасайды.
Дереккөздер, құрал-жабдықтар Карта, флипчарт, маркер, бағалау парағы, рефлексия парағы, стикер
Сабақтың барысы Мұғалім әрекеті Оқушы әрекеті
Кіріспе
Үйге берілген «Орта ғасырлардағы ғылым мен әдебиеттің дамуы» тақырыбына байланысты негізгі ұғымдарын (мәтіннен алынған көп нүктенің орнына тиісті сөздерді қойып, сөйлемдерді толықтырып жаз тапсырмасы арқылы) суырып, тапсырманы құрастыру арқылы топ құру. Топ басшыларын сайлап, критерий арқылы бағалау парақшаларын үлестіріп,таныстыру
1-топ: «Жүсіп Баласағұни»
2-топ: «Махмуд Қашқари»
3-топ: «Қожа Ахмет Иассауи » -Ұғымдарды ретімен сатылай орналастырып, топқа бөлінеді.
- Сыныпта, топта ынтымақтасу басталады.
-Топ мүшелері өзін көрсетуге ұмтыла отырып, реттеледі.
-Топтық ережені еске түсіреді.
Тұсаукесер Түрткі сұрақ:
-Бұл ғалымдардың топ атауларымен байланысы қандай?
- Орта ғасырлардағы ғылым мен әдебиеттің дамуына не себеп болды?.
X-XII ғасырларда қала мәдениетінің дамуы, ислам дінінің қанат жаюы Қазақстан жерінде ғылым мен білім салаларының дамуына ықпал етті. X ғасырға дейін түркі тілдес халықтардың бірнеше қоғамдық, мемлекеттік құрылыстарды бастан кешіруі тілдің дамуына кедергі болғаны сөзсіз. Жазба әдебиетінің даму барысына шолу жасалып,бұл еңбектерде ғалымдар мен ақындар халықты инабатты болуға, әділеттілікке, білімді болға, жағымсыз қасиеттерден аулақ болуға шақырады дей келіп X-XII ғасырларда тіл білімі мен ғылымның дамуына үлес қосқан ғалымдар туралы топшамалар үлестіріп, топқа жұмыстың бағыты түсіндірілді.
- X-XII ғасырларда Қазақстан жерін мекендеген түрік тілдес халықтар арасында ғылыми, әдеби шығармалар жазылып, рухани мәдениеттің дамуы бір қадам алға басқан деп үй тапсырмасы қорытындыланып,үй тапсырмасына дайындығы бағаланды.

Критерий Дискриптор Ұпай
Үй тапсырмасына дайындығы.
Ақпаратардың жинақталып берілуі
Білім, деректер,термин ұғымдарды қолдана білуі 1
Хронологияны білуі және түсінуі 2
Тарихи оқиғаны сипаттай алуы, ақпараттарды толық таныстыруы 3
Экран арқылы қазақ хандығының 550 жылдығына байланысты слайд көрсетіп, жаңа сабақпен бұл оқиға арасында қандай байланыс бар деген ой қозғау сұрағы қойылды. Бүгінгі сабағымыз да кейінгі орта ғасырда Қазақстанда ғылымның дамуына үлес қосқан тарихшы ғалым туралы болмақ. -Қойылған сұрақтарға жауап беріп, ғалымдар мен ақындардың еңбек жолдарын ауызша сипаттайды.

- Әдеби және ғылыми еңбектерге талдау жасай отырып,ғылыми еңбектерінің мазмұнын сипаттайды.
-Өз ойларын тапсырма мазмұнына байланысты қорытады.
- шығармалары қазіргі біздің қоғамда ұлағатты орын алатынын дәлелдеп, ғылыми қызметі мен тұлғалық қасиеттерін анықтайды. –оқушылар топпен жұмыстанып,ой бөліседі,пікірлерін айтып, ортақ шешімге келеді.

Оқушылар өз топтарында қойылған сұрақ бойынша талқылау жүргізіп, жаңа сабақ пен слайдтағы сурет арасындағы байланысты баяндады.
Негізгі бөлім

Экраннан Мұхаммед Хайдар Дулати туралы бейнеролик көрсетіп, оқушыларға топтық тапсырма беру.
«Кемпірқосақ тобымен» мәтінді бірлесіп талқылау. Алған мәліметтерін талдай отырып, жинақтап беруге арналған тапсырмалар:
1-топ: Мұхаммед Хайдар Дулатидың туып өскен ортасы туралы постер құру;
2-топ: Қазақ тарихындағы рөліне тарихи баға беру баіытында постер дайындау;
3-топ:Ғалымның қоғамдық-саяси қызметі,ғылыми еңбектері туралы постер қорғау:
Топта сағат тілімен өзара критерийалды бағалау:
Критерий Дискриптор Ұпай
Жаңа тақырыппен жұмыс жасауы
Деректер арқылы мәлімет беру Оқиғаларды байланыста қарастыру, тарихи дәуір кезеңімен байланыстыру 1
Себеп-салдарын ашу, тарихи оқиғаларды өзара салыстыру,ұқсастығы мен айырмашылығын анықтау 2
Тарихи үдерістердің даму динамикасын түсңну 3

- Экранда көрсетілген бейнероликті талдап,топ ішінде талқылау жасады. -Жаңа материалды топта тыңдайды, сол бойынша сөйлейді.
-Нақты деректермен талқылайды.
-Топта өзара ақылдаса отырып, постер қорғауға дайындалады.
-Ақпарат ұсына отырып, білім негізін бірлесіп құрады.
-Тарихи деректермен жұмыстана отырып, талдау жасайды.

-жаңа тақырып бойынша білгендерін жинақтап, тақтаға шығып кезектесе постер қорғайды.
«Екі жұлдыз, бір ұсыныс» арқылы өзара топтық бағалайды.
Қорытынды

Тарихи кейіпкерге мінездеме беру тапсырмасы арқылы қорытындыланады.Мінездеменің критерийлері:
1-топ: тарихи орны,іс-әрекеті, тұлға ретіндегі қызметі;
2-топ: Адам ретіндегі қасиеті,ерекшеліктері;
3-топ: Кейіпкер туралы оқушы пікірін, көзқарасы айтқыза отырып;

Критерий Дискриптор Ұпай
Топтық жұмысқа араласуы
Ақпаратардың жинақталып берілуі
Жаңа ақпараттар келтіріп,құжаттарға талдау жасауы,баға беруі, оқиғаның мәнін ашуы 1
Мәтінді талдау,сараптама жасай алуы,негізгі мәселені айқындай білуі 2
Қисынды мысалдар мен дәйектемелерді қолдана білуі 3
«Не білемін,нені білдім,нені меңгеру қиын болды» әдісі арқылы тақырыпқа топпен қорытынды жасауға ықпал ету.
Тапсырмаға оқушымен біріккен критерий құру
Критерий Дискриптор Ұпай
Мәліметтердің таныстырылымына қосқан үлесі Тарихи дерек, ақпаратты,құжатты пайдалана алуы 1
Постермен жұмысты рәсімдеуге қатысу,жұмысты қорғау 2
Қорғау материалдарын, технологияларды қолдана алуы 3
Жаңа сабақты бекіту бағытында оқушыларға екі блоктан тұратын (А блогы – 6 жабық сұрақ, В блогы -6 ашық сұрақтан) тест тапсырмалары айналма әдіспен орындау үшін (әр топ мүшесі бір сұраққа ғана жауап беру мүмкіндігіне ие болады) берілді.

Қызыл, сары түс көтергендерге:
- Не түсініксіз болды?

Рефлексия
-Бүгінгі сабақты бекіту бойынша бағалаудың үш үйренген нәрсе өзіңді қалай бағалайсың? (стикер арқылы)
-Неге?
Топ басшысы критерий арқылы бағалау парағына комментарий жасап, әрбір топ
мүшесінің жинаған балын есептеп,жариялайды, мұғалім өз бағалауымен салыстырып бағасын қояды.
4.Үй тапсырмасы:
Міндетті деңгейлі тапсырма: Оқулықта берілген мәтінді оқу, мазмұнын айту,тест тапсырмаларымен жұмыстану, реферат дайындау.
Мүмкіндік деңгейлік тапсырма: Ислам Жеменейдің «Мұхаммед Хайдар Дулати: Тарихи очеркін» оқу. (құжаттан тақырыпқа сай үзінді дайындап келу) -Әр топта тапсырманы жұппен орындап, әртүрлі шешімдерді бір ойға шоғырландырады.
-Орындықта отырып, жұптан шыққан бір оқушы қорғайды.

-Жауап беруші оқушыларды қажетті ақпаратқа назар аударады.
-Мәселеге сезімнен туған өз ойларын білдіреді.

-Тарихшы ғалым еңбектерінің жаңалықтарын анықтап,
жағымды жақтарын зерделейді.

-Бір немесе бірнеше дерекке сүйену арқылы,өз ой-пікірін білдіреді.

-Тарихи еңбектің негізгі өзгерістерін, қосатын өз идеяларын айтады.

-Топ атынан сөйлегендерді бақылай отырып, өз толықтыруларын жасайды.

Топ мүшелері тест сұрақтарына кезектесе отырып, айналма әдіспен жауап береді.Тапсырма орындалғаннан кейін көрші топтар бір-бірінің жұмыстарын тексеріп,дұрыс жауаптары талданды.

Барлық топтан кейін кері байланыс береді.
«Бағдаршам» арқылы бірін-бірі бағалайды.
Жасыл-бәрі түсінікті
Қызыл-түсінбедім
Сары-түсінгендеймін, т.б.

-Бағалау бұл сабақ қаншалықты қиын болды? өз әрекетін ойлай отырып, себебін жазады.

-Күнделікке баға қойылады.

-Үй тапсырмасын күнделікке жазады. .