. Внеклассное мероприятие , посвященное со дня рождения Абая
1 Жүргізуші:
-Құрметті қонақтар мен оқушылар! Абай Құнанбаевтың қалдырған өшпес әдеби мұрасы қашан да түн қойнауынан нұр сәулесін шашқандай халқына құрмет етуде. Абай перзенті бар халық бақытты халық.
2 Жүргізуші:
Дорогие друзья! Мы начинаем праздник, посвященный 165-летию со дня рождения великого казахского поэта Абая Кунанбаева.
(музыка продолжается, на сцену выходит Абай) 3 Жүргізуші:
- Өнегелі өнер дегенді айтқанда халқымыздың тарихының биік шыңына шыққан жалғыз дара тау ағашындай Абай есімі ауызға ілінеді. Абайдың мұрасы – қазақтың ең қасиетті қазынасы. Замандар ауысып, дүние дидары өзгерсе де, халқымыздың Абайға деген көңілі айнымайды, қайта уақыт өткен сайын оның ұлылығының тың қырларын ашып, жаңа сырларынақаныға түседі.Абай өзінің туған халқымен мәңгі-бақи бірге жасайды, ғасырлар қалың елін, қазағын биіктерге, асқар асуларға шақыра береді.Жүргізуші:
Великий сын степи привольной,
Талант величественных гор,
Чингисских дол зерно востока,
Поэт, писатель и мудрец,
Мыслитель века непокорный,
В дом каждого Абай вошел!
Весь мир в стихах души бескрайней,
И строки жизни в назидание,
Нам сын казахский преподнес!
Жүргізуші: Абайды оқыңыз. - Егер сіз жақсылық пен жамандықты, әділдік пен қиянат туралы білгіңіз келсе, Абайды оқыңыз.
- Адамгершілік пен арлылық, махаббат пен залымдық туралы білгіңіз келсе, Абайды оқыңыз!
- Өлім мен өмір, адам жанының қалтарыстарын, қатпар қатпар сырларын білгіңіз келсе, Абйды оқыңыз!
- Тіршіліктің мәңгілік сауалдарына жауап іздеп, ғаламның 18 мың құпиясын білгіңіз келсе, Абайды оқыңыз! Жүргізуші: Пойми меня сердцем своим —
Для тебя загадкой предстану. .
С бесправьем боролся, в бездорожье путь искал,
С тысячью один бился — не осуждай.
(уходит, занавес открывается; на задней стене портрет Абая;
выходят два ведущих)
Жүргізуші:
«Не осуждай!» С такими словами обратился Абай к будущему поколению. Он был загадкой для своего века, он загадка и для нашего времени.
Жүргізуші: «Не осуждай!» - обращался поэт Абай к потомкам, но потомки не судят а чтут поэта.
(звучит кюй «Ала-тау» Курман-газы;
входят девушка и джигит в национальных костюмах)
Джигит:
Я – казах!
Встречал я смерть в степях,
Тысячу раз воскресал –
Опускалась мглой моя печаль,
Свет сиял, когда мой смех звучал.
Девушка:
Я – казашка!
Я – бессмертная мать!
Сердцем я могу степь объять.
Как дитя, душой чиста, мудра.
Как века, годами им равна. Но от кого я иду?
Говорят, что солнце мой отец.
Нет! Я от рабов свой род веду. Казақ биі.
Жүргізуші: Великий Абай был рожден для счастья казахского народа, стал его гордостью. Творчество поэта – это целая энциклопедия жизни казахского народа. Жүргізуші: Он воспевал качества, которыми должен обладать человек: благородство в делах, мыслях, ум, физическое совершенство.
На фоне каз муз стих. Слайд
Жүргізуші:
Абай Құнанбайұлы 1845 жылы тамыздың 10- жұлдызында дүниеге келіп, 1904 жылы шілденің 6- жұлдызында қайтыс болған. Абайдың әжесі Құнанбай өз кезенінде беделді адам болған. Абайдың анасы Ұлжан- ақылды, мейірімді кісі екен. Абайды Зере деген әжесі тәрбиелеген. Ол Ибраһимді еркелетіп « Абай» деп атаған. Абай әжесі Зере мен Ұлжандай аналарының тәрбиесінде болады. Олардың қызық әңгімелерін жалықпай тыңдайтын. Абайдың бала кезінде әкесі Құнанбай ел басқару жұмысымен жүреді. Абайдың бойына әкесінің батылдығы, жігерлігі, алғырлығы дарыды.
Слайд
Жүргізуші:Первоначальное образование мальчик получил дома, у наёмного муллы, а затем Кунанбай послал сына в медресе (духовную школу) семипалатинского имама Ахмет-Риза.
К этому времени в нём пробудилась любовь к поэзии. Ещё в раннем детстве он слушал рассказы и воспоминания бабушки Зере, хранительницы живой старины, и заучивал наизусть слышанные в ауле сказки, ле¬генды, былины, песни — всё многообразное богатство творений акынов — певцов родных степей.
Слайд
Жүргізуші: В школьные годы Абай не только изучал поэзию, но и сам начал писать стихи. Вместе с тягой к изучению вос¬точных языков в нём пробуждается интерес к русскому языку, к русской культуре. Нарушая суровый устав медресе, Абай самовольно стал посещать русскую школу.
Вдумчивый юноша, старательный ученик, начинающий поэт, Абай мог бы извлечь много важного и полезного для себя даже из скудной «науки» медресе. Но воля отца иначе определила дальнейшую судь¬бу сына.
Жүргізуші:Не дав Абаю закончить учение в городе, отец вернул его в аул и начал постепенно приучать к раз¬бирательству тяжб, к будущей административной деятельности главы рода.Юноша сразу же попал в самую гущу сложных интриг.
Не знаю, как я жил до нынешнего дня,
И пройдено видено немало.
В любви и спорах сердце отпылало,
Покой в душе моей. Былого нет огня.
Что в этой жизни остается для меня?
Мне, грешному поэтому, не пристало
Себя Аллаху посвятить, стихи кляня;
Аллаха мое сердце не искало...
Приумножать стада, увольте, не хочу.
И степью управлять, увы не по плечу.
Не облегчить людские мне страданья.
И свои мысли, и живую свою речь-
Все это в СЛОВО остается мне облечь.
Тебе, о человек, мое признанья!..

Абайдың әні орындалады:
Желсіз түнде жарық ай,
Сәулесі суда дірілдеп,
Ауылдың жаны терең сай,
Тасыған өзен гүрілдеп.
Қалың ағаш жапырағы
Сыбырласып өзді-өзі,
Көрінбей жердің топырағы,
Құлпырған жасыл жер жүзі.
Тау жаңғырып, ән қосып
Үрген ит пен айтаққа,
Келмеп пе едің жол тосып,
Жолығуға аулаққа.
Жүргізуші:По свидетельству многих своих современников, Абай начал сочинять стихи очень рано, с двенадцатилетнего возраста,но в родных аулах Абая не сохранилось его ранних произведений. Если народ с глубоким уважением относился к поэтическому творчеству и высоко чтил звание акына, то родовитые баи с само¬довольной гордостью говорили: «Слава богу, из нашего племени не выходило ни одного баксы и акына». И сам Абай под влия¬нием таких взглядов на поэтическое творчество часто выдавал свои стихи за произведения своих молодых друзей.
Кану я, но будут жить стихи, Молодые все запомнят до строки. Кто-то с верой примет это, кто-то нет,
Нет, не каждому стихи мои близки…
Жүргізуші: Втянутый в родовые распри, Абай не мог примириться с несправедливостью и
жестокостью отца. Кунанбаю были не по душе повадки сына: и то, что друзей и советников Абай искал в народе, среди простых, но мудрых и честных людей, и то, что Абай уже многие годы тяготел к русской культуре. Между хитрым властным отцом и правдивым непокорным сыном всё чаще происходили серьёзные споры и стычки, угрожавшие со временем кончиться прямым разрывом. Этот разрыв и совершился, когда Абаю было двадцать восемь лет.
Теперь Абай мог определить свою дальнейшую деятельность по велениям собственного разума.
Жүргізуші Наша история воздает должное памяти Абая Кунанбаева, избравшего себе в удел тревоги и думы, борьбу и муки – судьбу, общую с судьбою народа. Чтец:
Мен жазбаймын өлеңді ермек үшін,
Жоқ барды, ертегіні термек үшін.
Көкірегі сезімді, тілі орамды
Жаздым үлгі жастарға бермек үшін..
Бұл сөзді тасыр ұқпас, талапты ұғар,
Көңілімнің көзі ашық, сергек үшін.
Жүргізуші Абай рано проникся чувством глубокого уважения к великому наследию русской культуры, жил сознанием общности идеалов и раскрепощения народов России от многовекового гнёта и темноты. Поз¬же в «Гаклиях» («Назидания») он писал: «Изучай культуру и ис¬кусство русских. Это ключ к жизни. Если ты получил его, жизнь твоя станет легче...»
«Узнавай у русских доброе, узнавай, как работать и добывать честным трудом средства к жизни. Если ты этого достигнешь, то научишь свой народ и защитишь его от угнетения...»
Великий акын наставляет молодежь жить активно, содержательно.
Чтец
К порывам юные сердца зову.
Я человечность ставлю во главу.
… будь отзывчивым, как друг и брат,
и поделись со всеми, чем богат.
Да будет дружба искренней и честной –
И все дурные помыслы замолчат.
Он жетінші сөз.
Қайрат, ақыл, жүрек үшеуі таласып келіп, ғылымға жүгініпті.
Қайрат айтыпты:
- Ей, ғылым дүниеде еш нәрсе менсіз кәмелетке жетпейді; әуелі өзіңді білуге, ерінбей, жалықпай үйрену керек, ол- менің ісім. Дүние, абыройды еңбексіз табуға болмайды. Орынсыз, болымсыз нәрсеге үйір қылмай, бойды таза сақтайтығұн мен емес пе? Осы екеуі маған қалай таласады? – депті.
Ақыл айтыпты:
- Не пайдалы, не зиянды болса, білетұғын – мен. Менсіз пайданы іздей алмайды екен, залалдан қаша алмайды екен; ғылымды үйрене алмайды екен. Осы екеуі маған қалай таласады? Менсіз өздері неге жарайды? – депті.
Онан соң жүрек айтыпты:
- Мен адам денесінің патшасымын, қан менен тарайды, жан менде мекен қылады. Менсіз тіршілік жоқ. Ұят сақтап, рақым қылдыратын- мен, әділет нысан, ұят, рақым, мейірбаншылық менен шығады. Менсіз осылардың көрген күні не? Осы екеуі маған қалай таласады? – депті.
Сонда ғылым бұл үшеуінің сөзін тыңдап болып, айтыпты:
- Үшеуің басыңды қос. Бәрің жүрекке билет. Осы үшнуін бір кісідей табылсандар – қасиетті адам сол.
Абайдың әр түрлі тақырыптағы шығармаларының ішіндегі махаббат лирикасы айырықша орын алады. Ол әндердің бірі «Көзімнің қарасы» Оның кең тынысты, мұңды әуені жақсы көретінжанын жырлауға сөз асылын таппай қиналған жанның ішкі толғаныс сырларын ерекше көркемдік мәнермен жеткізеді.
Көзімнің қарасы
Көңілімнің санасы
Бітпейді іштегі
Ғашықтың жарасы.
Қазақтың данасы,
Жасы үлкен ағасы,
Бар демес сендей бір
Адамның баласы.
Жылайын, жырлайын,
Ағызып көз майын.
Айтуға келгенде
Қалқама сөз дайын.
Друг другу чужды по судьбе,
Они родня по вдохновенью.
Слайд Портрет Абая и Пушкина- посередине слова
Издревле сладостный союз
Поэтов меж собой связует:
Они жрецы единых уз;
Единый пламень их волнует…
Ведущий: Да, всё в русской литературе идёт от Пушкина. Создатель русского литературного языка. Основоположник реализма. Первый подлинный художник. Историк. Первый… Первый…
И таким же первым поэтом является наш великий казахский акын, основоположник казахской литературы, мыслитель и философ
Пушкин и Абай… Эти два имени, как мост, перекинутый меж двух культур – русской и казахской
Абай көбіне табиғат лирикасы, әсіресе жылдың төрт мезгілдерін суреттеген өлеңдер жазған. Бұл өлеңдер аса зор шеберлікпен ерекшеленеді. Сонымен бірге жастарды өнер-білімге шақырған.
1.Күз.
Сұр бұлт түсі суық қаптайды аспан,
Күз болып, дымқыл тұман жерді басқан.
Білмеймін тойғаны ма, тоңғаны ма,
Жылқы ойнап, бие қашқан, тай жарысқан.
Жасыл шөп, бәйшешек жоқ бұрынғыдай
Жастар күлмес, жүгірмес бала шулай.
Қайыршы шал- кемпірдей түсі кетіп,
Жапырағынан айырылған ағаш, қурай.

2. Ғылым таппай мақтанба.
Ғылым таппай мақтанба,
Орын таппай баптанба.
Құмарланып шаттанба,
3.Жасымда ғылым бар деп ескермедім.
Жасымда ғылым бар деп ескермедім,
Пайдасын көре тұра тексермедім.
Ержеткен соң түспеді уысыма,
Қолымды мезгілінен кеш сермедім.
Бұл махрұм қалмағыма кім жазалы,
Қолымды дөп сермесем, өстер ме едім?
Адамның бір қызығы- бала деген,
Баланы оқытуды жек көрмедім.
Баламды медресеге біл деп бердім,
Қызмет қылсын, шен алсын деп бермедім.
4. Өлең- сөздің патшасы, сөз сарасы...
Өлең- сөздің патшасы, сөз сарасы,
Қиыннан қиыстырар ер данасы.
Тілге ауыр, жүрекке жылы тиіп,
Теп- тегіс, жұмыр келсін айналасы.
Бөтен сөзбен былғанса сөз арасы,
Ол- ақынның білімсіз бишарасы.
Айтушы мен тыңдаушы көбі надан,
Бұл жұрттың сөз танымас бір парасы.
Жүргізуші: Абай Кунанбаев – является создателем казахской литературы, её Пушкиным. Это был высококультурный, образованный поэт, хорошо знавший классиков Востока, Запада и русскую литературу.
Он много сделал для сближения казахского и русского народов. Его пересказ «Евгения Онегина» Пушкина дошел до самых глухих аулов, семь отрывков из них переложены в песни. Переводы стихотворений Лермонтова, басен Крылова, стихов Байрона, Дельвига и многих других писателей говорят сами за себя.
Өткен ғасырдың 90-шы жылдары Абай Лермонтовтың шығармаларын аударды. Сол жылдары Абай «Горные вершины» деген өлеңін қазақ тілінде сөйлетеді.
Қараңғы түнде тау қалғып,
Ұйқыға кетер балбырап.
Даланы жым- жырт, дел- сал қып,
Түн басады салбырап.
Шаң шығармас жол- дағы,
Сілкіне алмас жапырақ.
Тыншығарсың сен- дағы,
Сыбыр қылсаң азырақ.
Горные вершины
Спят во тьме ночной.
Тихие долины
Полный свежей мглой.
Не пылит дорога,
Не дрожат листы...
Подожди немного
Отдохнешь и ты.
Жүргізуші: Вот примечательная связь: Гете – Лермонтов – Абай. По русским пе¬реводам Абай узнал Гёте, Байрона и других великих западноевропей¬ских поэтов. Он был достаточно хорошо знаком и с античной литера¬турой.
Пользуясь лермонтовскими переводами, Абай перевёл на казах¬ский язык отдельные стихи Байрона и Гёте.

Жүргізуші: Совсем особое отношение было у Абая к Пушкину. Переведенные им отрывки «Евгения Онегина» скорее не перевод, а вдохновенный, пересказ пушкинского романа.
Татьяну нарекли по- казахски уменьшительно- ласкательным именем «Татиш».
Абай мен Пушкин екі елдің тұлғалары. Олардың шығармашылықтары тығыз байланысқан. Абай қазақ оқырмандарына Пушкиннің шығармаларын аудару арқылы жеткізген. Абайдың аудармашы ретінде екі қасиеті болды. Бірі- талғампаздық, екіншісі- ой тереңдігі. Екі ұлы елдің ақындары рухани жағынан да, әдеби шығармашылық тақырыптары бойынша бір-біріне сәйкес.
Абай- Крылов, Пушкин, Лермонтов шығармаларын қазақ тіліне аударған. Сонын бірі- «Евгений Онегиннің Татьянаға жазған хаты» ауыз толтырып айтарлық еңбектерінің бірі. Татьяна- бүкіл қазақ халқының туған қызындай болып, жанына жақын тартқан.
Татьянаның Онегинге хаты:
Амал жоқ қайттм білдірмей,
Япырмау, қайтіп айтармын?
Қоймады дертің күйдірмей
Не салсаң да тартамын.
Талайсыз, бақсыз мен сорлы,
Еріксіз аттап ұяттан,
Қорлыққа көндім бұл құрлы,
Байқалар халім бұл хаттан.
Болмады көріп қалуға,
Есітіп біраз сөзіңді.
Шыдар ем бір ай жатуға
Ұзақ түн жұмбай көзімді.
Онегиннің Татьянаға жауабы:
Таңғажайып бұл қалай хат,
Мағынасы- алыс, өзі жас?
Сөзі орамды, әрі түрі жат,
Және әдепті, және рас.
Жас жүректің толқынын дөп
Жаза алыпсың толтырып.
Бойды жеңіп бұл асыл леп,
Тұрды титық көп құрып.
Ішім өлген, құр денем сау,
Босқа үрейім жүр менің
Жарамайды бекер алдау,
Теңің емес мен сенің.
Жүргізуші: Чем дальше уходит то время, в котором жил великий поэт, тем ближе и сильнее чувствуешь его присутствие.
Чтец:

Будь разборчив в пути своем,
Если ты талантлив, гордись,
Тверже ногу, шагай смелей.

Не погибнет твой труд.
Речи тех, кто учит людей,
Как зерно в земле прорастут.

Абай – халқымыздың мақтанышы ғана емес, біздің ұлттық ұранымыз, ұлттық идеологиямыз, оның өлмес мұрасын алдымен өзіміз танып, сосын әлемге таныту – біздің ғұмырлық парызымыз.
Абайдың туғанына 165 жылдан астам уақыт өтсе де,оның еңбектері халық жадында сайрап, оған нұрлы өмірге жол көрсетіп тұр.
Абай есімі мәңгі ұмытылмайды.
Жүрегімнің түбіне терең бойла,
Мен бір жұмбақ адаммын, оны да ойла
Соқтықпалы, соқпақсыз жерде өстім,
Мыңмен жалғыз алыстым, кінә қойма!

Жүргізуші: Абай оставил нам не только свою поэзию. Его творчество, рождённое народной поэзией, обогащенное ве¬ликими традициями мировой литературы, — неумирающее достояние казахского народа. Жүргізуші: Потому так дорого нам имя Абая и потому так свежо, по-современному звучат стихи поэта . Творения и мысли Абая выдержали все испытания временем; Абай стал ещё более дорог и близок нам.
Чтец:
Защитник прав казахского народа,
Он путеводной был его звездой.
Абай! Абай! Ты к нам идешь сквозь годы,
Мятежный, непокорный, молодой!
(пока чтец читает стих, все участники выходят на сцену по краям портрета Абая; луч прожектора ярко освещает портрет звучит финальная музыка – симфония Брусиловского «Сары-Арка» .