. Сайыс сабағы. Қазақ тілінің білгірі. Тоғысбаева Г. Шымкент қаласының №31 В.Терешкова атындағы орта мектебінің қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі.

Қазақ тілінің білгірі

Сайысты өткізудегі негізгі мақсатым: Мемлекеттік тілді жақсы меңгерген (класты) топты анықтау.
Сайысқа үш кластан алынған 3 топ, әр топта 5 оқушы қатысады. Әр топ өз бақтарын сынайды.
«Қазақ тілінің білгірі» атты білім сайысымыз негізінен 7 кезеңнен тұрады:
1 кезең. Топты таныстыру, осы сайысқа түсудегі мақсаты. Әділ қазылар алқасы.
2 кезең. «Менің елім – Қазақстан» тақырыбына әңгіме жазу. Өлең оқу.
3 кезең. Бұл кезең «Бәйге» деп аталады. Мұнда оқушылар берілген сұрақтарға қысқа, әрі нұсқа жауап берулері керек.
4 кезең. «Елші» деп аталады. Бұл кезеңде мәтінді оқып, екінші тілде аудармасы мен мазмұнын айту.
5 кезең. «Жаңғырған салт-дәстүрлер» деп аталады, яғни салт-дәстүрлерге байланысты сұрақтарға толық жауап беру керек.
6 кезең. «Сен не істейсің?» деп аталады.
7 кезең. «Тапқырлық» деп аталады. Берілген мақаладағы жасырын сөзді тауып, мақалды жалғастыру.

І топтың сұрақтары:

1. А.Байтұрсынов кім?
2. Неміс елінде айтылатын қазақ әнінің авторы кім?
3. Қазақ тілінде неше септік бар?
4. Оңтүстік Қазақстан облысының әкімінің толық аты-жөні кім?
5. Жүз жасаған ақын?
6. «Шаһар» сөзінің синонимі?
7. Сан есім қандай сұрақтарға жауап береді?
8. Тұрлаусыз мүшелерді ата?
9. М.Әуезов кім? Роман-эпопеясын ата.
10. Әл-Фарабиді неліктен «Екінші Ұстаз» деп атаған?
11. Қазақ тілі қай жылы мемлекеттік мәртебе алды?
12. «Ақылды» сөзінің түбірі?
13. Абайдың қанша қарасөзі бар?
14. Ата Заң күні қашан?
15. Қазақтың тұңғыш алфавитін жасаған кім?

ІІ топтың сұрақтары:

1. «Бес Арыс» деген кімдер?
2. Жалғаудың неше түрі бар?
3. Қазақ халқының батыр қыздары кімдер?
4. Қазақстан қай жылы тәуелсіздік алды?
5. Қазақ тілінен тән дыбыстар нешеу?
6. Тіл туралы Заң неше баптан тұрады?
7. Қазақ әдебиетіндегі алғашқы роман?
8. Дауыссыз дыбыстар нешеге бөлінеді?
9. «Көксерек» әңгімесін кім жазған?
10. Қазақстан Республикасында Тілдер мерекесі қашан?
11. «Қазақ хрестоматиясын» жазған кім?
12. Білім және Ғылым Министрі кім?
13. Қазақстан жерінен өткен жол.
14. «Қазақ вальсінің королі» атанған композитор кім?
15. Әнұранның авторларын атап бер.

ІІІ топтың сұрақтары:

1. Бір жылда туып, бір жылда қайтыс болған үш бәйтерек кімдер?
2. Қазақстанда зиялы қауымды қуғындау қай жылы басталды?
3. Қазақ халқының тұңғыш романисі?
4. «Оян қазақ» кімнің шығармасы?
5. Түркістан қазақ халқының қандай қаласы?
6. Жаза алмайтын атақты ақын кім?
7. Шоқанды не үшін «сегіз қырлы» дейміз?
8. Абайдың туған жылы.
9. Абайдың қандай өлеңдері бар?
10. ҚР-ның астанасы қай қала? Бас қаласы қай қала?
11. Құлагер кімнің аты?
12. ҚР-ның рәміздерін ата.
13. Әл-Фараби өмірге келген қала.
14. «Домбыра» өлеңін кім жазған?
15. Шахмат ойынына ұқсас қазақтың ұлттық ойыны.

4 кезең. «Елші» Мәтінді оқып, аударыңдар.

Сотни тысяч слов в нашем языке, он на первое место я бы поставил тир слов: хлеб, труд народ. Эти три корня, на которых держится наше государство. Это самое сущность нашего строя. И эти корни так прочнопереплелись, что ни разровать их, ни разделить никогда. Кто не знает, что такое хлеб и труд, перестает быть сыном своего народа.

5 кезең. «Жаңғырған салт-дәстүрлер»

Сұрақтар: І топқа
1. Нағашы деген кім?
2. Құдайы тамақ беру деген не?
3. Ұлттық киімдерді атап бер.
4. Бет ашар туралы не білесің?
5. сырға салу деген не?
6. Ұлттық ойындарды атап бер.

ІІ топқа
1. Айт мейрамы туралы не білесің?
2. Құда, құдағи дегендер кімдер?
3. Ұлттық тағамдарды ата?
4. Шілдехана деген не?
5. Қымыз қалай жасалады?
6. Қандай салт-дәстүрлерді білесің?

ІІІ топқа
1. Бата беру дегенді қалай түсінесіңдер?
2. Құда шақыру деген не?
3. Ақсүйек қандай ойын?
4. Тұсау кесу деген не?
5. Қандай туыстық атауларды білесің?
6. Ораза деген не?

6 кезең. «Сен не істейсің?»
1. Жаңа сойылған қойдың еті, ішек, тұз, сарымсақ, ағаш пен жіп, пышақ сияқты заттар пайдаланып, сен не істер едің?

2. Майда еттартқыштан өткізілген ет, оқтай-тақтай, жуа, ұн, су, май сияқты заттарды пайдаланып, сен не істер едің?

3. Ет, жуа, ұн, тұз, су, леген, тақтай, пышақ болғанда, сен не істер едің?

7 кезең. «Тапқырлық»
Берілген мақаладағы жасырын сөзді тауып, мақалды жалғастыру. Дұрыс жауапқа 5 ұпай.

1. Тіл тас жарады, тас жармаса ... (бас жарады).
2. Бал тамған тілден ... (у тамған).
3. Тауды, тасты жел бұзар, адамзатты ... (сөз бұзар).
4. Жақсы сөз - ... (жарым ырыс)
5. Қаһарлы сөз ... (қамал бұзар)
6. Шебердің қолы ортақ, шешеннің ... (тілі ортақ).
7. Жақсы байқап сөйлер, жаман ... (шайқап сөйлер).
8. Бас кеспек болса да, ... (тіл кеспек жоқ).
9. Дәлелсіз сөз ... (желмен тең).
10. Тіл қылыштан ... (өткір).
11. Піл көтермегенді, ... (тіл көтереді).
12. Тілден артық ... (қазына жоқ).
13. Ана сүті бой өсіреді, Ана тілі ... (ой өсіреді).
14. Жыланның уы тісінде, Адамның уы ... (тілінде).
15. Ең ащы да тіл, ең ... (тәтті де тіл).
16. Өнер алды - ... (қызыл тіл).
17. Айтылған сөз - ... (атылған оқ).
18. Жылы-жылы сөйлесең, жылан ... (інінен шығады).
19. Басқа пәле - ... (тілден).
20. Білім кілті - ... (тіл).
21. Тілге құрмет - ... (елге құрмет).

«Қазақ тілінің білгірі» атты сайысымыздың соңы ән мен күйге, биге айналады. Жеңімпазда ранықталып, сыйлықтар тапсырылады. .