. Кіріктірілген сабақ.
Арал тағдыры – адам тағдыры
(«Квадрат түбір» тақырыбын бекіту сабағы)
Мақсаты:
1) «Квадрат түбір» тақырыбын қайталау және бекіту;
2) бөлшек-рационал, толық емес квадрат теңдеулерді, теңдеу құруға арналған есептерді шешу дағдыларын жүйелеу;
3) оқушыларды Арал және Арал аймағының қалыптасуымен, табиғаты, ауа-райы, жануарлар дүниесімен таныстыру;
4) оқушылардың экологиялық білімдерін көтеру арқылы, Арал теңізін құтқару керектігін санасына ұқтыру.
Міндеттер:
Ауданның табиғат компоненттері арасында байланысты ашу;
Пәнаралық байланысты жүзеге асыру арқылы оқушылардың жан-жақты білімдерін көтеру;
Табиғатты қорғау мен жақсартудың негізгі проблемаларын анықтау;
Көрнекіліктер: Қазақстан картасы, таратпа материалдар, кітаптар, суреттер, интерактивті тақта.
Сабақ барысы:
Ұйымдастыру кезеңі. 2) Сабақтың мақсаты мен міндеттерін айқындау.
Мұғалім: «География сабағында сендер Қазақстанның ішкі көлдері туралы өттіңдер.
Ал, бүгінгі сабақта біз сендермен Арал теңізі туралы сөз етеміз. Бүгінгі сабағымыздың тақырыбы: - «Арал тағдыры – адам тағдыры». Неге бұл тақырып таңдалды? Себебі, Арал теңізінің тағдыры Қазақстан халқының ғана емес, Дүниежүзінің проблемасына айналып кетті. Арал аумағында туындап отырған экологиялық апат ғаламдық проблемалардың ішінде ерекше орын алып отыр және адамның табиғат ресурстарын дұрыс меңгермеу нәтижесінде болған ең ірі экологиялық дағдарыс болып табылады. Арал тағдыры – Адамзат тағдыры».
Оқушы оқиды:Ойлау керек Арал жайын , ел жайын,
Пәк табиғат тозып жатыр жыл сайын.
Өзімізді асыраушы табиғаттай –Ананы
Азаматтық арыңменен аялауға тұр дайын!
Мұғалім: «Арал теңізінің болшағы бар ма?» Осы сұраққа жауап беріп көрейікші.

Географиялық орналасуы (картадан көрсетеді) –Тұран ойпатының шөлді белдемінде, Үстірттің шығыс шетінде екі мемлекеттің - Қазақстан мен Өзбекстан аумағында орналасқан тұйық көл.
Пайда болуы – Арал ойысы жер қыртысының төменгі майысуында қалыптасқан. Табан бедері жота-жоталы жазық болып келеді. Теңіз әлі жас, оған 10 мың жыл ғана болған.
Жағалау сызығы.
Мұғалім: Арал балықшылары теңіздің гуілдеген демін естіп, батырға теңейтін. Ол Түркістан жерін екі өзенмен құшағында аялайтын. Өзендердің атын мына математикалық тізбекті шешсек, білеміз:
1-нұсқа 2-нұсқа
√(81/4)с √(36/49)а
√0,81ы√0,49м
√64р √81у
√2500д√1600д
√25-√0,04 а√9-√0,01а
√2,89*√100р√1,69*√100р
2 1/4ь√(1 7/9)ь
1/3 √0,81я 1/2 √0,16я
д ы ь я р р с а я р ь а м а у д
50 0,9 1,5 0,3 17 8 4,5 4,8 0,2 13 4/3 2,9 0,7 6/7 9 40
1961 жылы теңіздің орташа тереңдігі 51,71., ауданы 65 мың кв.км., судың көлемі – 1053м3, тұздылығы – 1 литрде 10г болған. Қазақстаныың інжу-маржаны, шөл белдеміндегі бірден-бір көгілдір су айдыны еді. Қойнауы кәсіптік бағалы балықтарға бай, жағасы қоға мен қамысты теңіз еді. Теңіздің максимальды тереңдігін білу үшін төмендегі блок-схеманы шешейік:

Жоқ Ия
Жауабы: 68 м

Мұғалім:1960 жылға дейін теңізінің тереңдігі осындай еді. Ал орташа тереңдігі 30 м болатын. Адамдардың шаруашылық мақсатына үздіксіз суды пайдалану салдарынан теңізге құятын басты өзендер-Сырдария мен Әмудария мүлдем сарқылды. Гидролог мамандардың есептеуі бойынша судың деңгейі жыл сайын 40 см-ге төмендеп барады. Егер ешқандай шара қолданбаса, Арал теңізі неше жылдан соң жоғалып кететіндігін есептейікші?Жауабы: 30 жылдан соң (2035 ж)
Оқушының баяндамасы:Адамзаттың табиғатқа белсенді араласуы нәтижесінде теңіз айлағы екі есе қысқарды. Теңіз өзінің төрттен үш бөлігін жоғалтты. Су деңгейі 19 м-ге түсті, тұздылығы 27% (шамасы 11-ден аспауы керек) дейін жетті.Өйткені теңізге құятын басты өзендер-Сырдария мен Әмудария мүлдем сарқылды. Оның үстіне екі өзен бойындағы шаруашылықтарда тыңайтқыштар мен химиялық препараттарды қолдану бұрын –соңды көрсеткіштерге жетті. Тыңайтқыштарды пайдалану 10-15 есеге өскен.
Осындай анторпогендік факторлар Арал өңірін экологиялық апатқа ұшыратты.
Теңіз суының шегінуіне орай 800 га жердің тоғай, жануарлар дүниесі жойылып, теңіз айналасы бұл күнде тіршілігі жоқ құмды, сортаң жарамсыз жерге айналды.
Мұғалім:1930 ж. Арал теңізі қойнауы кәсіптік бағалы балықтарға бай, жағасы қоға мен қамысты еді. Флора мен фаунасы да керемет болатын. Гүлдердің және өсімдіктердің неше түрі болғандығын келесі есептердің нұсқаларын шығару кезінде білеміз.
1 нұсқа: Тік бұрышты үшбұрыштың бір қабырғасы екіншісінен 10м ұзын. Периметрі 140м болса, тік бұрышты үшбұрыштың ауданын тап.
2 нұсқа: Бөлменің ұзындығы енінен 500дм қысқа. Егер бөлменің ауданы 33600дм2 болса, оның енін тап.
Егер оқушылар есептерді дұрыс орындаса, Арал аймағында 1200 түрлі гүлді өсімдіктер және 560түрлі әр түрлі өсімдіктер болғандығын табады.
Мұғалім: Арал теңізі өзінің Барсакелмес қорығымен әйгілі. Ол қорықта 200-дей жан-жануар бар. Солардың бірінің атын білу үшін мына теңдеулерді шешіп, түбірлерін өсу ретімен орналастыру керек. а) 4х2-9=0 ә) √х=2б) 6х2-30=0 в) 2у+у2=0 г) √у=√3
ұ қ л н а
1,5 0 √5 4 3
Мұғалім: Балалар, ойланып, Арал теңізін аман сақтап қалу үшін қандай іс-шаралар атқаруымыз керек? Алдымызға қандай мақсат пен міндеттер қоюымыз керек? (Оқушылардың жауаптары тыңдалады, қорытынды жасалады)
Үйге тапсырма беріледі: Кроссворд құрастыру.
Белсенділігіне қарай оқушылар бағаланады, сабақ қорытындалады.
м а с ш т а б
т ү з у
д и с к р и м и н а н т
н ү к т е
к в а д р а т
а у д а н
б и с с е к т р и с а
м е д и а н а
е н і .